Lixu Plastiku Domina Iha Area Branca Cristo Rei

Area branca Cristo Rei, fatin turismo ida iha Dili ne’ebe konnesidu no furak ho nia rai henek mutin no tasi moos ne’ebe dada ema hodi mai pasa tempu iha loron feriadu.

Fatin turismo bainhira furak liutan, bainhira ses hosi foer ka lixu ne’ebe sei estraga nia ninia murak. Jornalista TAFARA.TL bainhira haktak ba iha fatin paseo ida ne’e, haree lixu ne’ebe soe arbiru iha tasi ninin, taka tiha rai henek mutin nia bonita sai at. Lixu plastiku, suratahan no kaleng ne’ebe ne’ebe kimiku no fo impaktu ba tasi, fakar namkari iha fatin turismo ne’ebe laos vizita hosi ema rai laran deit, maibe mos atrai turista sira hosi rai liur hodi hakat besik mai.

Negosiante sira ne’ebe faan sira nia produt hanesan bee hemu, ai fuan no buat seluktan preokupa tebes ho kondisaun fatin turismo ida ne’e. Bainhira TAFARA.TL dada lia ho negosiante Ermelinda Faria (33), ne’ebe faan nia ai han iha Cristo Rei hateten Timor-Leste, iha fatin turismo barak ne’ebe mak atrai tebes ema hotu, tantu Timor oan no estranjeiru hodi ba passa sira nia tempo livre iha fatin interesante hirak ne’e ,maibe iha fatin turismo Cristu Rei hanesan fatin ida ne’ebe mak ema barak sempre ba vizita fatin ne’e nakonu ho lixu, maske oras ne’e dadaun governo kria ona fatin lixo barak ba komunidade sira, maibe foer sei kontinua nakonu iha fatin interesante ne’e, maske ema barak mak sempre hakarak ba vizita.

“Foer nakonu iha fatin ne’e tamba kauza husi vizitante sira ne’ebe la tau responsabilidade hodi soe foer arbiru, bainhira passa tempo iha fim de semana halo fatin turismu ne’e mos nakonu fali ho lixu ne’ebe mak soe namkari, hodi halo ambiente sai a’at liu iha fatin ne’e, atu soe iha ninia fatin ne’e no balun mai halo feste sira lakohi soe foer iha fatin”,hateten Ermelinda iha Cristu Rei 12/01.

Iha fatin hanesan negosiante Sefian Gonsalves (48) hatete ema sira ne’ebe mai halo festa mak halo foer no dala ruma ema pasiar mai mos halo foer, tamba soe foer arbiru no la tau iha lixu.

“Iha ne’e bainhira ema sira ne’e mai halo festa ou balun mai pasiar sira hahan ka hemu buat ruma, ne’e sira soe foer arbiru no sira nunka mais atu tau iha lixu tamba dala ruma sira soe tiha, husik hela no ami sira faan sasan iha ne’e mak hamos fali hodi lori ba tau iha fatin soe foer ne’e i hau sente la diak tamba fatin ne’e turismu no fatin ne’e ema husi estranjeiru sira mos mai vizita”,tenik sefian.

Iha sorin seluk estudante UNITAL, Natalia Barreto (26) sente triste tebes tamba fatin ne’e ema barak mak mai iha ne’e, hodi halo refresing iha ne’e maibe ladun tau inportansia ba situasaun ambiente iha ne’e no soe foer arbiru.

“Hau senti ladun diak, husu ba maluk inan feto, maun alin sira nu’udar sidadaun Timor-oan karik mai iha fatin ida ne’e, han karik no hemu buat ruma soe iha lixu fatin, labele soe arbiru hanesan ne’e ladiak, nee fo impaktu mos mai ita nia saude no la fo furak ba ita nia nasaun, i ita hare ema husi nasaun seluk mos hakarak vizita ita nia fatin sira ne’e. Ne’e hatudu ita nia imajen ladiak ba ema sira ne’e tamba ne’e mak ita tenki kuidadu ita nia ambiente, liu husi soe foer iha fatin ou lixu ne’ebe mak prepara ona”,esperansa Natalia.

Fatin turismo atu halo nia furak la lakon, nudar umanu iha responsabilidade hodi tau matan, hodi hadomi atu fatin turismo hirak ne’e la hetane stragus, hosi ema sira ne’ebe laiha neon.

Bainhira soe lixu arbiru iha tasi ninin, laos estraga deit nia furak, maibe ita rasik mos kontribui hodi estraga spesies sira iha tasi laran, ikan sira bele mate. Atu hatama income ba estadu Timor, fatin turismo nudar income ida ba estadu. Bainhira ita hadomi ita nia rai, hodi la soe lixu arbiru, liu-liu tasi ibun, ita rasik kontribui ona ba harii dame iha Timor-Leste. Hadomi ita nia rain, hadomi ita nia an.

Virginia Pereira | Editor: Zevonia Vieira | TAFARA.TL

ETV Bekora Sei Sai Eskola Referénsia

DILI, (TATOLI) – Ministru Edukasaun, Fernando Hanjam, halo vizita ofisiál ba Eskola Tékniku Vokasionál (ETV), Grupu Teknolojia no Indústria, Bekora ohin no observa direta funsionamentu no laboratóriu eskola ne’e nian.

“Nia laboratóriu hotu-hotu kumpletu. Iha fatin ida ne’e mós sei foti sai hanesan eskola referénsia”, dehan ministru Fernando ba jornalista sira hafoin vizita.

Nia hatutan tan laboratóriu kumpletu estudante sira finalmente bele halo buat ruma, nune’e nia tenta sei lori hodi relata iha Konsellu Ministru.

“Mas tenke halo prepara didi’ak iha ne’e, hafoin ita bele lori buat ne’e ba iha Konsellu Ministru no fim ita bele halo buat ida ne’e”, akresenta. Ita haree buat hotu kumpletu. “Importante mak laboratóriu tanba ita loke ona eskola tékniku ita mós tenke prepara laboratóriu”.

Diretór ETV, Francisco Guterres, hateten hanesan responsável másimu ba ETV hamutuk ho profesór nomós estudante sira sente orgullu tebes ho vizita ida ne’e maske prezensa ne’ebé mak simples maibé iha sentidu boot.

Kona-ba ministru nia afirmasaun ETV sei sai referénsia ida ba eskola sira seluk mak diretór ne’e informa ETV dezde uluk kedas sai ona referénsia ida ba eskola Tékniku Vokasionál hotu-hotu iha Timor laran tomak.

“Dala ida tan orgullu ho prezensa ministru nian hodi fortifika lala’ok ida ne’e i ami hamutuk ho profesór sira eskola Tékniku Vokasionál, Bekora ne’e, ho mensajen ida ne’e lori ona, inspira ona ami profesór sira atu bele dedika ninia aan di’ak liu ba eskola tékniku vokasionál ne’e”, realsa.

ETV Implementa OPK

Diretór ETV, Francisco Guterres hatutan mós sistema orientasaun ne’ebé sira implementa iha eskola tékniku ne’e diferente ho eskola sira seluk katak uza programa OPK (Programa, Kuñesimentu no Ambiente).

“Programa ida ne’e mak aplika ba ami-nia estudante sira ne’ebé mak foun ano létivo 2018 nian”, akresenta.

Nia esplika programa OPK ne’e mak oinsá estudante sira kumprende, kuñese siénsia teknolojia, indústria. Segundu konvida departamentu hotu-hotu atu ko’alia kona-ba área sira ne’ebé mak estudante agora dadauk hamahan aan ba.

Terseiru, siramós konvida igreja, Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), Diresaun Nasionál Tékniku Vokasionál ministériu nian mai ko’alia, palestra iha programa ida ne’e atu oinsá motiva estudante sira ne’ebé mak agora dadauk mai iha ETV.

Tanba ETV halibur ema ne’e, la’ós de’it iha Dili laran maibé mai husi munisípiu 13 ho karaktér diferente entaun, uza oportunidade OPK ne’e bele kria ambiente ida ne’ebé mak ho amizade entre profesór, estudante sira hodi nune’e tama ba prosesu ensinu aprendizajen karik estudante adapta tiha ona ho ambiente ne’ebé ETV iha.

Diretór ETV, Francisco Guterres relata profesór sira iha ETV hamutuk na’in 83; kompostu husi profesór sira mai husi programa sosiál-kulturál, programa sientífiku nomós programa produtivu.

“Profesór hirak ne’e, na’in walu mak agora dadauk hala’o hela sira-nia bolsu estudu, mestradu iha área tékniku. Iha ami-nia eskola ne’e mestradu hamutuk na’in lima”, relata.

Kona-ba estudante. “Totál estudante iha ETV, Bekora hamutuk mil quarenta, kompostu husi décimo ano, décimo primeiro no segundo ano i ohin loron décimo ano hahú ona, finaliza orientasaun”, hato’o tan.

ETV Bekora, antes ne’e, Diretór KOICA ba Timor-Leste, Hyeoncheol, haktuir iha 2013 KOICA apoia ona ETV ho fundu USD milaun sia hodi dezenvolve livru didaktiku no livru ensinu formasaun nian inklui rehabilita edifísiu 18 (7.400 m2) hodi prepara kondisaun ne’ebé di’ak atu nune’e aprende teknolojia ho di’ak liu tan. Husi milaun sia ne’e, milaun ida mai husi governu Timor-Leste via Ministériu Edukasaun.

Jornalista: Rafy Belo | Editora: Rita Almeida