sexta-feira, 10 de novembro de 2017

Selebra Loron 12 Novembru, Reflesaun Ba Frente Militar-Diplomatika-Klandestina

DILI - Selebrasaun loron masakre Santa Cruz ba dala 26 iha loron 12 Novembru hanesan loron Rerflesaun ba Frente Militar Frente Diplomatika No Frente Klandestina.

Ba Stl Prezidente PST Avelino Coelho hateten katak, selebrasaun loron masakre Santa Cruz, iha loron 12 Novembru nebe tama ba tinan 26 hanesan loron Rerflesaun ba Frente Militar Frente Diplomatika, No Frente Klandestina.

“Ba Selebrasaun loron 12 Novembru hanesan momentu ida fo hanoin hikas ba ita hotu hodi hanoin fali ba kotuk iha tinan 1991 nebe mak ita nia Joventude loriku asuwain hamutuk ho aten brani hodi luta iha Frente Politika Militar, Frente Diplomaika, Frente klandestina, ho asaun nebe joven sira halo mosu maske nebe momentu ida apela ba mundu tomak hodi determinasaun Povu Timor Leste nian ba luta ukun rasik an ho libertasaun ninia,” tenik Avelino Coelho ba Stl Sesta (10/11/2017) iha Sede PST Balide.

Nia hatutan, iha loron masakre 12 de Novembru 1991, permite povu ejerse nia auto determinasaun, hodi hatudu valor boot tebes, valor determinasaun, abnegasaun ho aktus abnegasaun no doasaun ba ukun rasik an, hanesan valores iha nasionalismu no patriotismu.

Iha parte seluk, Aderito Hugo atual Deputadu Bankada CNRT iha Uma fukun Parlamentu Nasional hateten nudar sobreviventes 12 Novembru Ejistensia  Komite 12 Novembru hanesan mahon kah Sumrinha ba sobreviventes hodi adapta ba kontekstu progressu dezenvolvimentu nasaun nee. 

Maria Lay/Carme Ximenes | Suara Timor Lorosae

Masakre 12 Novembru Loke Mundu Internasional Nia Matan

DILI - Loron komemorasaun 12 Novembru importante, tanba liu husi loron nee maka loke mundu internasional nia matan konaba kestaun Timor Leste nian.

Xefi bankada Fretilin deputadu Francisco Branco hateten, Lakelur tan Timor Leste komemora masakre 12 Novembru, depois de luta diza seis anus rezistensia komesa mosu iha sidade sira Timor leste tomak.

“Loke Timor Leste ba pazjina mundu ida nee istoria ida nee presiza laos selebra festeza deit, maibe tenke halo reflesaun iha momentu istoriku ida neebe Timor Leste atu halo tranjisaun lideransa jerasun tuan ba jerasun foun iha ita,” dehan deputadu Branco, ba STL, iha Sala bankada Fretilin, Sesta (10/11/2017).

Deputadu Branco hateten, Halo reflesaun karik ba 12 Novembru maioria sira neebe mate iha masakre santa kruz nee mesak joven deit, nee hatudu katak komesa intrega luta rezistensia neebe laos deit iha Frenti Armada.

Iha fatin hanesan Xefi bankada PLP Fidelis Magalhaes hateten, Loron 12 Novembru ba Timor oan hotu, liu liu ba foinsae sira atu bele hetan inspirasaun husi loron 12 Novembru neebe joventude lubuk ida sakrefika sira nia vida, hodi nunee Timor leste bele hetan ukun rasik aan. 

Carme Ximenes/Maria Lay | Suara Timor Lorosae

The Australian Bussines Review Hadi’a ona Publikasaun

DILI, (TATOLI) – Jornál The Australian Bussines Review hadi’a ona sira nian publikasaun ho tittlu Sunrise hopes rise as talks begin hafoin Gabinete Primeiru-Ministru, Marí Alkatiri hato’o karta protesta ba redasaun.

Karta  esklaresementu ne’ebé ajénsia TATOLI asesu, ohin katak Timor-Leste ezije liga pipeline ho projetu gás Sunrise Timor-Leste reinforsa fila fali ninia insisténsia katak gás husi projetu LNG Greater Sunrise lori ba Timor-Leste, halakon esperansa ba kompromisu ruma ba projetu ida ne’ebé para la la’o kleur ona.

Timor-Leste, reprezentante husi governu Austrália no parseiru sira Sunrise Joint Venture nian – Woodside, ConocoPhilips, Royal Dutch Shell – hasoru malu hela iha Brisbane semana ida ne’e ba negosiasaun primeiru entre parte sira nee hotu iha tinan barak nia laran.

Defisiente Matan Husu Líder Nasionál Unidade

DILI, (TATOLI) – Assosiasaun halibur defisiensia matan Timor-Leste husu ba líder nasionál sira atu unidade hodi dezenvolve Nasaun ba povu nia moris di’ak.

Portavoz Assosiasaun, Gaspar Afonso, hato’o preokupasaun ne’e ba Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo, iha Palásiu Prezidensiál Nicolau Lobato Bairo-Pite, ohin.

ʺHo situasaun agora, ami defisiente mós hakarak fó hanoin ba nai-ulun sira atu fó liman ba malu hodi lori povu ida ne’e ba moris di’ak, tanba rai ne’e presiza ema hotu nia kontribuisaunʺ, dehan nia ba jornalista sira hafoin enkontru ho Xefe Estadu.

Gaspar kontente ho resposta hosi enkontru tanba Prezidente Repúblika promete sei uza kompeténsia tuir lei inan hodi hato’o ba líder nasionál no órgaun Estadu seluk atu konsidera.

Oportunidade ne’e sira mós husu atu oinsá governu bele ratifika konvensaun internasionál ne’ebé hakerek kona-ba direitu ema ho defisiensia.

Tuir sira, ezekutivu presiza ratifika konvensaun ne’e tanba konstituisaun artigu 21 (sidadaun ne’ebé iha defisiénsia). Alinea 1) Sidadaun ne’ebé iha defisiénsia fíziku eh mentál iha direitu no mós obrigasaun hanesan sidadaun sira seluk, maibé sira sei la hala’o knaar hirak ne’ebé sira labele hala’o tanba de’it sira-nia defisiénsia.

Alinea 2) Estadu, bainhira bele, promove protesaun ba sidadaun sira-ne’ebé iha defisiénsia, tuir lei haruka.

Governu durnate ne’e fó ona subsidiu ba ema ho defisiente matan kada fulan simu dollar 30, katak Gaspar.

Jornalista: Agapito dos Santos | Editora: Rita Almeida

Foto: Assosiasaun defisiente matan bainhira hasai retratu ho Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo iha Palásiu Prezidensiál Nicolau Lobato Bairo Pite, ohin. Foto mídia PR

Líder católico timorense pede "bom senso" aos políticos e debates sobre assuntos de fundo

Díli, 10 nov (Lusa) - O presidente da Conferência Episcopal timorense apelou hoje ao bom senso dos líderes do país e disse que espera um debate político sobre o programa do Governo que incida mais sobre questões de fundo do que "temas laterais".

"Gostaria que houvesse uma oposição porque ainda nos falta uma certa cultura de compreender que a oposição tem tanta força e tanto valor como um Governo. Quanto mais forte e melhor for a oposição, melhor será a prática do Governo", disse Basílio do Nascimento.

"O que deve orientar o papel de um e de outro são os conteúdos dos programas e o que interessa de facto à vida da nação. O Governo apresenta e a oposição concorda ou discorda, mas que as discussões sejam sobre o cerne da questão, [mais] do que estar a discutir coisas laterais. Ao longo desta discussão pareceu-me verificar foi mais discussões sobre assuntos laterais do que sobre assuntos fundamentais", disse o bispo que é também responsável da diocese de Baucau.

Maioria dos LGBTI em Timor-Leste sofreram violência, incluindo "violação de correção" -- estudo

Díli, 10 nov (Lusa) - A maioria da comunidade LGBTI em Timor-Leste sofreu violência e abuso psicológico e físico, incluindo casamentos forçados e violações para 'corrigir' a identidade sexual, segundo o primeiro estudo sobre esta comunidade timorense.

O relatório, divulgado esta semana, documenta vários testemunhos de abuso psicológico e físico, incluindo violência doméstica, casamentos forçados e tentativas, por membros da família, de mudar a orientação sexual e identidade de género das pessoas.

Examina ainda outros fatores sociais e económicos, como a dependência financeira das famílias, e como isso afeta as suas vidas na sociedade timorense, recomendando ao Governo e à sociedade civil mais apoio às mulheres lésbicas e bissexuais e aos homens transexuais, criando "oportunidades para aumentar suas próprias capacidades de forma a ajudá-los a ser os principais defensores dos seus próprios direitos".

Klarifika Deklarasaun, PM Mari Haruka Ona Karta ba Australia

DILI – Atu klarifika deklarasaun Primeiru Ministru neebe maka mosu duvidas bainhira media Australia Busnees Review fo sai katak Primeiru Ministru Mari Alkatiri deklara diak liu Greater Surise dada ba Australia, ho nunee Primeiru Ministru Mari Alkatiri manda ona karta ba media Australia atu klarifika nia publikasaun.

“Hau haruka ona karta horseik ba Australia hodi mada direita ba media Australia nian Businees Review, relasiona ho nian deklarasaun neebe maka publika,” dehan PM Mari ba Jornalista sira hafoin remata enkontru ho Prezidente Republika Francisco Guterres Lú Olo, iha palasiu Prezidensial Bairru Pite, Kinta (9/11/2017).

Nia dehan dehan husi parte gabinete Primeiru Ministru haruka ona karta direita ba iha media Australianian Businees Review.

Alem nee mos hatan kona ba karta neebe maka husi parte Prezidente Republika manda ba Nia, Nia parte lakohi fo sai kontiudu husi karta nee, tamba nia konsidera Nia ho PR rasik halo dialogu uluk ona. 

Natalino Costa | Suara Timor Lorosae

PM Mari: Hakarak Povu Tur Hakmatek Vota Afavor ba OR

DILI – Primeiru Ministru Mari Bin Amude Alkatiri hakarak povu moris hakmatek iha prospeiru nian laran, deputadu tenke hatudu bom sensu hodi vota afavor ba Orsamentu Ratifikativu neebe maka dadaun nee husi governu dahitu atu aprezenta ba iha Parlamentu Nasional (PN).

Se ita hotu iha bom sensu, ita hotu hakarak povu nee tur hakmatek uituan no ita hotu-hotu hakarak devidas neebe maka governu anterior sira halo ita selu maka deputadu sira tenke vota afavor hodi aprova orsamentu ratifikativu,” dehan PM Mari ba Jornalista sira hafoin remata enkontru ho Prezidente Republika Francisco Guterres Lú Olo, iha palasiu Prezidensial Bairru Pite, Kinta (9/11/2017).

Xefe governu nee esplika orsamentu ratifikativu nee importante tebes tamba atu halo alokasaun ba iha Ministeriu sira neebe foun hanesan iha VI governu la iha, maibe iha VII governu nee rasik hanessan iha Primeiru Ministru iha nia adjuntu rua maka adjuntu Primeiru Ministru.

Lider ezekutivu nee esplika iha Orsamentu Jeral Estadu 2017 um billlaun tresentus milloes,  agora ho aumenta osamentu ratifikativu sai ba um biliaum  seis sentu setenta milloes, ema balun interpreta katak osamentu ratifikativu maka um Billaum seis sentu setenta milloes  neebe boot liu OJE 2017 nee lalos.

Alem ida nee hatan ba programa governu neebe maka sei apresenta II vez ba Parlamentu Nasional hodi halo apresiasaun, PM Mari hateten nia parte seidauk ajenda hodi tau data fixa bainhira maka programa faze daruak governu VII atu apresenta hikas ba PN. 

Natalino Costa | Suara Timor Lorosae

Veteranu TL Hakarak Kadoras Greater Sunrise Mai TL

DILI, (TATOLI) – Porta Vóz Veteranu Timor-Leste Vasco da Gama alias Criado husu atu órgaun soberanu Timor-Leste hasai rezolusaun ida hodi afirma pozisaun katak Kadoras Greater Sunrise tenke mai Timor-Leste, la’ós ba Australia.

“Veteranu no Kombatente Libertasaun Nasionál (VKLN) husu ba órgaun soberania sira hodi tau ás interese nasionál no hasai rezolusaun ida ba ekipa negosiadór kona-ba dada kadoras mai Beaco TL,” Criado deklara liuhosi konferénsia imprensa iha Museum Rezisténsia, ohin.

Nia dehan, “Ami Veteranu no Kombatente Libertasaun Nasionál (VKLN) husu apoiu ba maluk no amigo sira veteranu Australia atu hato’o ba governu Australia hodi dada kadoras mai TL.”

Hakarak mós fó hanoin katak planta Liquefied natural gas (LNG) Timor-Leste fó tiha ona ba Darwin Australia tanba ne’e Greater sunrise tenke mai Timor-Leste.

Timor-Leste, Austrália ho petrolíferu sira konkorda fahe informasaun konfidensial

Governu sira Timor-Leste ho Austrália nian no reprezentante sira hosi petrolíferu sira ho konsesaun iha posu Greater Sunrise asina ona, iha loron-kuarta, akordu ida hodi fahe informasaun konfidensial relasionadu ho projetu iha Tasi Timor, hatete hosi fonte sira ne'ebé halo parte iha prosesu.

Akordu ne'e asina iha loron-kuarta liutiha loron rua hafoin reuniaun ne'ebé akontese ona iha sidade australianu Brisbane no ne'ebé partisipa ona delegasaun sira hosi Governu Austrália ho Timor-Leste nian (lidera hosi Xanana Gusmão) no hosi petrolíferu sira Woodside, ConocoPhillips, Royal Dutch Shell ho Osaka Gas, esplika ona ba Lusa.

"Hanesan akordu ida ne'ebé permiti ba parte rua hodi iha asesu ba "data room" ne'ebé iha informasaun konfidensial tomak hosi joint venture kona-ba posu Greater Sunrise no ne'ebé bele asede hodi nune'e parte rua bele defende sira nia opsaun", esplika hosi fonte.

OMP Deklara Vota Kontra OR, Nurima: FRETILIN-PD Esforsu Pasa Iha PN

DILI – Antes Governu submete Orsamentu Ratefikativu ba Meja Parlamentu Nasional,Oposizaun Maioria Parlamentar deklara uluk ona sei vota kontra ba Orsamentu nee, maibe Bankada Fretilin ho Bankada Partidu Demokratiku sei esforsu, para Orsamentu Ratifikativu bele pasa, nunee bele responde ba nesesidade povu.

Membru Parlamentu Nasional husi bankada Fretilin deputada Nurima Ribeiro Alkatiri hateten, Bankada Fretilin ho PD halo esforsu tomak para Orsamentu Ratefikativu bele pasa, para bele responde ba nesesidade povu nian.

Atu vota kontra ga lae, nee depende ba iha ema idak idak nia konsensia, ba interese nasional no estabilidade iha ita nia rai laran, maibe bankada Fretilin ho PD iha interese atu garante estabilidade iha ita nia rai, bankada rua nee sei buka esforsu para OR nee bele pasa iha PN ,” dehan deputada Nurima, ba STL, iha PN, Dili, Kinta (09/11/2017).

Oposizaun Maioria Parlamentar tuir deputada Nurima katak, Halo hanesan momentu programa Governu atu hatama ba Parlamentu Nasional, antes hare hare dokemnetu mos sira deklara vota kontra ona.

Iha fatin hanesan Xefi bankada PLP deputadu Fidelis Maghalaes hateten orientasaun husi nia lider partidu katak, programa tenke mai uluk, Orsamentu Ratefikativu mai karik presiza esplika tanba sa maka OR tenke mai agora. 

Carme Ximenes/Maria Lay | Suara Timor Lorosae

Komandu Informa Situasaun ba Lú Olo

DILI – Komandu Polisia Nasional Timor-Leste informa situsaun segurasa neebe dadaun nee lao    iha munisipiu 13, ba Prezidente Republika Francisco Guterres Lú Olo. Komandu PNTL nee hatoo ba xefe estadu katak PNTL identifika situasaun seguransa iha munisipiu balun mosu kestaun oin-oin maibe la fo impaktu ba estabilidade rai laran.

Tuir Komadante Jeral PNTL Komisariu Julio da Costa Hornai katak iha kazu insidentes no asidentes neebe maka mosu iha munisipiu balun, hanesan iha loron 5 Novembru, iha ema deskonesidu hana maluk ida, iha Suai baku amu ida ho nia eskuiterus sira no iha Bobonaro akontese homesidiu, nunee mos iha Munisipiu Baucau Aslatu Malu.

Iha Dili laran ita kaptura arte rituais 77 iha Taibesi foin dadaun nee ida nee maka ami ninforma ba Prezidente Republika” dehan nia ba Jornalista sira hafoin remata enkontru ho Prezidente Republika Francisco Guterres Lú Olo, iha palasiu Prezidensial Bairru Pite, Kinta (9/11/2017).