segunda-feira, 10 de julho de 2017

Konsekuensia KKN, Povu Kontinua Moris Kiak

DILI - Oras nee korupsaun no KKN nafatin mosu iha Timor-Leste halo povu sira kontinua moris kiak no mukit nia laran, tanba nee Fretilin sei hamos, no halakon hahalok KKN no korupsaun bainhira manan maioria iha Eleisaun Parlamentar (Elpar).

Kestaun nee hatoo husi Vice Prezidente Partidu Fretilin Farncisco Miranda Branco hatete, iha komprimisiu kampana eleitoral Fretilin nian nee, aleinde preoridade ba programa sira seluk, sira mos sempre hatete ba povu ou eleitores sira, sei tau preoridade atu hamos korupsaun no KKN iha Timor-Leste.

Ami akompana Lei da administrasaun publika, no funsionamentu governasaun nian, hatudu katak iha indisus barak ba mal governasaun, mal administrasaun.ida nee sei preoridade, tanba iha kampana eleitoral nee ami iha komprimisu katak sei hamos korupsaun iha ita nia rain, tanba  sei mosu nafatin hanesan nee bei-beik, entaun ita sei haburas liu tan korupsaun iha Timor-Leste,  i nia rezultadu mak  sei lori nafatin mukit no kiak ba povu,” katak Branco ba STL liu husi via telefone segunda (10/07/2017).

Lere Kilat Hakilar, Difisil Atu Hapara

DILI - Timor iha instituisaun rua, mak garante seguransa hodi bele asegura estabilidade, iha rai laran. Institusaun rua nee mak F-FDTL ho PNTL.

Tuir Major Jeneral F-FDTL Lere Anan Timur katak, Timor iha instituisaun rua, atu bele asegura estabilidade tanba sira mak iha kilat. Nunee politiku sira hakilar bele haruka para, no kilat hakilar difisil atu hapara.

Iha Timor instituisaun rua, mak bele asegura estabilidade nasiona, bele kria pas no estabilidade iha rai laran, instituisaun rua maka militar no PNTL, tanba sira mak kaer kilat. Politiku sira kuandu hakilar, ita bele haruka sira para, mas kilat hakilar defisil atu hapara,” hateten Lere nia diskursu, iha kuartel Geral Fatuhada, Segunda (10/07/2017).

Nia dehan iha tinan 2015 haruka reforma 27. Maibe sira husik instituisaun ida nee, ho laran todan, no situasaun haruka tenke ba duni. Maibe agora la hatene sira nia moris oinsa, iha ekipa ida hare ona sira, moris ho kondisaun neebe mijeravel.

Nunee iha instituisan laran, presija profisionalizmu. Nee la signifika katak, militar ida, soldadu ida, hatasi kamiza jeitu tenke halo kontinensia, ne mak profesionalizmu. Maibe profesionalizmu konseitu iha ida neebe, presija atu rezolve ekipamentus, kondisaun hotu mak foras armadas 15 anos ba leten bele sai profesionalismu.

Iha fatin hanesan Prezidente Da Republika Francisco Guterres Lu-Olo hateten, forsa sira neebe remata sira nia kontratu, tanba tuir lei neebe iha, sira nia mandatu hotu. Terezinha De Deus

Suara Timor Lorosae

LU OLO | Presidente timorense defende revisão lei das forças de defesa

Díli, 10 jul (Lusa) - O Presidente timorense defendeu hoje uma revisão da legislação sobre as forças de Defesa, para garantir que se adequa à realidade da instituição, como a obrigação de desmobilização dos maiores de 60 anos.

"Se há leis anteriores que já não correspondem à realidade do desenvolvimento da instituição FDTL, essas leis devem ser revistas", disse à Lusa o chefe de Estado, Francisco Guterres Lu-Olo, no decurso da primeira visita ao comando das Falintil-Forças de Defesa de Timor-Leste (F-FDTL) em Díli.

"Se alguma lei diz que os que atingem os 60 anos devem ser desmobilizados, eu acho que esse assunto deverá ser muito bem estudado pelo futuro Governo e pelo Presidente da República, no sentido de assegurar as forças armadas e poder assim desenvolvê-las para a frente, para o futuro", explicou.

O assunto é particularmente importante porque a 06 de outubro caduca o mandato dos três principais comandantes das F-DTL, cuja permanência no cargo já foi 'esticada' além do que previa a lei e através de uma alteração por decreto ao estatuto dos militares.

CAMPANHA ELEITORAL | Civismo da população e comportamento dos líderes dá tranquilidade - PM

O primeiro-ministro timorense afirmou hoje que o comportamento dos líderes políticos e o grande sentido cívico da população está a permitir que a campanha para as legislativas de 22 de julho decorra em tranquilidade e sem incidentes.

"O que mais me impressionou foi o sentido cívico da população. Vamos às zonas rurais e vemos uma fileira de casas com bandeiras intercaladas de vários partidos e as pessoas aceitam essa diversidade de opções políticas", disse à Lusa Rui Maria de Araújo.

As campanhas dos vários partidos estão a decorrer "com dignidade" e as forças candidatas estão a ter a "oportunidade de apresentar os seus programas" e, embora alguns "usem linguagem mais forte, menos forte, a tónica geral dos partidos é de tentar esclarecer ao máximo a população sobre os seus programas e o que pretendem fazer se ganharem a eleições".

Rui Araújo, que falava à Lusa à margem de uma visita que efetuou com o Presidente timorense ao quartel-general das Forças de Defesa (F-FDTL) em Díli, disse que para o Governo "é motivo de orgulho" que "tanto os políticos como os cidadãos, como as forças de defesa e segurança estejam a comportar-se de forma magnífica".

VII Governasaun Labele Partidariza Administrasaun Públika

DILI, (TATOLI) - Primeiru Ministru (PM), Dr. Rui Maria de Araújo husu ba membru governu foun mai labele partidariza administrasaun públiku tanba ida ne´e difikulta implementasaun programa governasaun.

“Administrasaun públika ne´e importante tebes. Tanba ne´e, labele partidariza demais administrasaun públika. Ho sintidu katak evita ministru no diretór mai hosi partidu ida,” Primeiru Ministru hato´o kestaun ne´e ba jornalista sira iha Palásiu Prezidénsia Repúblika, Bairu-Pité, Dili, segunda ne´e, hafoin ramata inkontru ho Prezidenti Repúbkika, Dr. Francisco Guterres Lú-Olo.

Nia haktuir katak esperiénsia ida ne´e maka akontese iha governasaun bloku durante tinan rua ho balun. Ne´e duni, Rui sujere ba Prezidenti Repúblika atu konsidera aspeitu ida ne´e bainhira hala´o diálogu ho partidu ne´ebé manán iha eleisaun.

“Ita besik ona ba iha eleisaun no formasaun governu foun. Aproveita diskusaun ohin, ha´u sujere ba Prezidenti Repúblika atu konsidera aspeitu ida ne´e bainhira diálogu ho partidu polítiku sira ne´ebé manán eleisaun,” nia haktuir.

Governu foun mai, Rui haklaken, presiza reforsa administrasaun públika. Tuir nia katak partidu ne´ebé ukun bele iha polítika ne'ebé di´ak maibé bainhira administrasaun públika la forte para implementa polítika sira ne´e, ninia rezultadu iha prátika sei la másimu.

Primeiru Ministru mós hato´o ba Xefi Estadu Lú-Olo kona-ba reuniaun Konsellu Ministru nian ne´ebé sei hala´o iha semana hirak mai tan. Tanba atu tama ona ba iha eleisaun, entaun governu sei haree asuntu sira ne´ebé importante teb-tebes ne´ebé presiza foti desizaun entaun sei foti desizaun.

Jornalista: Xisto Freitas | Editór: Manuel Pinto

Foto: Primeiru Ministru, Dr. Rui Maria de Araújo ko´alia ba jornalista sira hafoin ramata inkontru ho Xefi Estadu Lú-Olo.

TL Hasoru Problema Kompleksu

DILI, (TATOLI) - Organizasaun Naun Governamentál (ONG), La´o Hamutuk observa katak, Timor-Leste (TL) iha parte investimentu ba area hanesan, edukasaun, turizmu, indústria nomós naun petróliferu, sei enfrenta problema barak.

Peskizadór La´o Hamutuk, Juvinal Dias, esplika edukasaun nia problema rekursu sei limitadu, sistema edukasaun fraku tanba kontribui hosi alokasaun Orsamentu kada tinan ne’ebé minimu teb-tebes.

“Pontu importante tolu ne´e, povu presiza husu ba partidu sira kona-bá planu  oinsa atu sustenta finansa estadu bainhira rendimentu estadu husi petróleu la iha ona,” Juvinal Dias ba Ajénsia TATOLI, iha fim-de-semana ne´e, iha nia kna´ar fatin La´o Hamutuk, Bebora.

Juvinal enkoraza povu hodi konsentra hanoin iha pontu importante ne’ebé nia mensiona hodi hetan esplikasaun klaru nune’e bainhira hakat ba sentru votasaun iha loron 22 Jullu la bele hili sala partidu atu ka’er ukun iha periode 2017-2022.

RENETIL Presta Omenajen Ikus Ba Saudozu Mauboro

DILI - Organizasaun Resistensia Nacional dos Estudantes Timor Leste (RENETIL) presta omenajen ikus ba saudozu Antonio Maria Soares Mauboro, neebe hakotu iis iha Hospital Singapura.

Saudozu Mauboro too iha Airoportu Internasional, Nicolau Lobato-Dili iha tuku 4 ho balun, ho aviaun Silk Air. Simu ho parade militar, taka ho bandeira RENETIL inklui bandeira Nasional, depois transporta kedan mai iha sede RENETIL.

Tuir Prezidente RENETIL, Jose A. M. X hatete katak, ita halibur malu hamutuk iha sede RENETIL nian hodi fo presta omenajen ikus ba kompaineiru Mauboro tanba fo ona nia kontribuisaun ba RENETIL.

"Biban ba dala ikus, ita halibur malu iha nee, iha knua neebe kompaineiru Mauboro kontribui ba prosesu luta ba RENETIL nian,” dehan Jose liu husi lia dadolin iha sede RENETIL, Farol-Dili, Sabadu (08/07/2017).

Jose haktuir, maske kompaineiru Mauboro fila ona ba mundu seluk, maibe nia espiritu lamate hamutuk nafatin ho ita harohan ba aman maromak atu fo fatin diak ba nia iha reinu lalehan nian.

Iha fatin hanesan, Diretor Ezekutivu Asosiasaun HAK, Manuel Monteiro dehan, saudozu Mauboro durante nee fo ona ninia kontribuisaun barak ba rai ida nee. Manuel afirma, Mauboro ema ida neebe mak brani tebes, iha momentu krize 2006, nia konsege salva familia kbiit laek sira liliu salva Maijor Koliate ninia familia iha situasaun ameasa nia laran,

Tuir Observasaun STL iha tereinu nota katak wainhira mate isin too saudozu Mauboro too iha Airoportu Internasional, Nicolau Lobato-Dili, familia, kolega sira akompania too iha sede RENETIL no kontinua kedas ba nia rai moris fatin Likisa. Raimundo S. Fraga

Suara Timor Lorosae

PLP Pozisaun Firme Halakon Pensaun Vitalisia

DILI -Tuir pontu devista Partidu Libertasaun Popular (PLP) nian, populasaun Timor Leste maioria hela iha area rural moris nudar vida agrikultor ita bele dehan 70 ka 80%.

Tuir Reprezentante Partidu PLP, Jose Belo Marçal katak, lei pensaun vitalisia nee ladun iha justisa ba povu Timor Leste, tanba nee komitmentu PLP halakon lei nee.

Agora dadauk PLP nafatin firme ho ninia pozisaun halakon pensaun vitalisia, seidauk tempu para introduz ida nee,” dehan Jose hatan perguntas jornalista STL nian konaba sira nia pozisaun ba lei pensaun vitalisia, iha studiu GMN TV, Mandarin-Dili, sabadu (08/07/2017).

Reprezentante PLP nee hatutan, justisa ladun iha tanba haree ema neebe mak ukun tinan 5 nia bele iha direitu ba 100% ba ninia salariu tomak. Jose salenta, labele eduka sosiedade, laservisu hetan nafatin vensimentu, nee ladun edukativu mos, hakarak ema ka joven neebe mak ho idade produtivu tenke enkoraja nia servisu mak bele simu.

Iha fatin hanesan, Sekretariu Jeral Partidu Uniaun Demokratika Timorense (UDT), Abono Rankabian esplika, pozisaun UDT nian lakontra pensaun vitalisia maibe tenke iha regulamentu. Sekretariu Jeral UDT afirma, wainhira hanesan deputadu ida kuandu sai husi parlamentu atinji 65 anos, nia iha direitu klain atu hetan pensaun vitalisia atu hatutan nia moris maibe labele fo 100%.

Entertantu, Adjuntu Sekretariu Jeral Partidu PDC, Geraldo Sarmento Ximenes dehan, pozisaun partidu PDC nian kontra konaba lei pensaun vitalisia nee tanba lei nee lafo benefisiu ba povu. Raimundo S. Fraga

Suara Timor Lorosae

A pensar "no futuro do país e do povo", Xanana relembra os avós

Manatuto, Timor-Leste, 09 jul (Lusa) - Na ponta do estrado verde, no palco montado no recinto terraplanado perto da igreja de Manatuto, 65 quilómetros leste de Díli, Xanana Gusmão manda chamar de entre a multidão um 'katuas' (avô) e uma 'férik' (avó).

Devia ser o momento de silêncio, em homenagem aos mártires timorenses, antes do arranque do 17.º comício do CNRT na campanha para as legislativas de 22 de julho, onde se iria "falar do futuro do país, do futuro do povo".

O 'katuas', de chapéu de 'cowboy', a 'ferik' de cabelo preto apanhado, ambos com a camisola azul da campanha do Congresso Nacional de Reconstrução Timorense (CNRT) que tem atrás um ?7' vermelho - o lugar no boletim de voto - colocam-se ao lado do líder que fala à multidão.

"Quando falamos do futuro não podemos esquecer o passado. Fico contente de ver aqui tantos jovens. Mas também temos que lembrar os nossos 'katuas', as nossas 'feriks', os nossos avós", explica aos milhares que minutos antes gritavam vivas ao partido e ao seu líder.

"Quero aqui também prestar homenagem aos nossos mártires", diz Xanana Gusmão, 71 anos, outrora o 'maun bo'ot' (grande irmão) e agora o "avô Nana".

Estão aqui em Manatuto os principais dirigentes do CNRT mas Xanana Gusmão, que chega com um tais à cintura, outro sobre o ombro e um pano tradicional na cabeça, é sempre o centro das atenções.

Timor-Leste/Eleições: Xanana Gusmão confiante na maioria absoluta do CNRT

António Sampaio (Texto e vídeo), Nuno Veiga (Fotos)

O líder histórico timorense Xanana Gusmão mostrou-se hoje convicto que o partido que lidera, o CNRT, terá maioria absoluta nas eleições legislativas de 22 de julho, admitindo ter pressão para assumir o cargo de primeiro-ministro no próximo executivo.

"Depois de três governos em duas legislaturas, o CNRT desde o congresso - e esta mensagem foi dada e está a ser recebida - pretende maioria absoluta no parlamento e um governo de um partido", disse em entrevista à Lusa à margem de um comício do Congresso Nacional da Reconstrução Timorense (CNRT) em Manatuto, 65 quilómetros leste de Díli.

"A formação do Governo é posterior a uma conferência do partido depois das eleições. Não posso dizer quem vão ser os membros do Governo. Estão-me a exigir (que seja primeiro-ministro). Em muitos comícios os que não são do CNRT dizem: eu vou dar o meu voto ao CNRT mas queremos-te primeiro-ministro", referiu.

Recorde-se que Xanana Gusmão assumiu, depois das eleições de 2012, o cargo de primeiro-ministro do V Governo constitucional, demitindo-se do cargo em janeiro de 2015, ficando como ministro do Planeamento e Investimento Estratégico num executivo liderado por Rui Maria de Araújo, militante da Fretilin.

A campanha eleitoral mais profissional e sofisticada de sempre em Timor-Leste

António Sampaio (Texto) e Nuno Veiga (Fotos)

Díli, 09 jul (Lusa) - Do marketing político ao uso de 'drones', de debates em estúdios de última geração à intensa intervenção nas redes sociais, a campanha para as legislativas de 22 de julho em Timor-Leste está a ser a mais profissional de sempre.
Uma profissionalização que se nota em particular nos maiores dos partidos - o Congresso Nacional da Reconstrução de Timor-Leste (CNRT) de Xanana Gusmão e a Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente (Fretilin) de Mari Alkatiri.

Em Díli, por exemplo, onde os dois partidos ainda praticamente não estiveram desde o início da campanha, que começou a 20 de junho, a sua presença já se nota de forma significativa com 'outdoors' de grandes dimensões a decorarem as principais avenidas.

Cartazes em que CNRT e Fretilin dominam, mas que incluem também outros, quer do partido timorense mais antigo, a União Democrática Timorense (UDT, quer do mais recente, o Partido da Libertação Popular (PLP), liderado pelo ex-Presidente Taur Matan Ruak.

China anuncia conclusão da estrutura principal entre Hong Kong, Zhuhai e Macau

Cantão, China, 07 jul (Lusa) - A estrutura principal da maior ponte do mundo, entre Hong Kong, Zhuhai e Macau foi hoje concluída, anunciou o diretor do gabinete de gestão da ponte.

A construção demorou sete anos, prevendo-se que a ponte seja aberta à circulação no final do ano, afirmou Zhu Yongling, citado pela agência noticiosa oficial chinesa Xinhua.

A estrutura principal tem 29,6 quilómetros de comprimento, e consiste numa secção da ponte de 22,9 quilómetros e um túnel submarino de 6,7 quilómetros. O comprimento total da ponte é de 55 quilómetros.

"A ponte passou todos os testes de riscos e vamos prepará-la para o público dentro de alguns meses", acrescentou.

Lin Ming, engenheiro-chefe da Companhia de Construção de Comunicações da China, afirmou terem sido resolvidos alguns desafios de engenharia na construção da ponte.
A ponte em forma de ipsilon vai reduzir o tempo de viagem entre Hong Kong e Zhuhai, cidade adjacente a Macau, de três horas a 30 minutos, aumentando a integração das cidades do Delta do Rio das Pérolas, de acordo com as autoridades chinesas.

A infraestrutura vai criar um novo espaço para o desenvolvimento da "Grande Baía" Guangdong-Hong Kong-Macau.