quarta-feira, 30 de setembro de 2020

Nomeiasaun Administradora Manufahi Mosu Iregularidade

DILI, STLNEWS.co - Ministru Administrasaun Estatal (MAE) halo ona verifikasaun ba nomeisaun Administradora Manufahi Filomena da Costa Nunes, maibe iha nomeisaun nee mosu iregularidade tanba nee governu sei loke fali konkursu foun.

Ministru Administrasaun Estatal (MAE) Miguel Pereira de Carvalho hatete, nomeisaun ba Administradora Manufahi dadaun nee Ministeriu Administrasaun Estatal haree hela nia legalidade husi aktu Administrativu.

“Ami hahu verifika katak prosesu nee iha ida mak eziste iregularidade, entaun Ministeriu iha desizaun rua deit, ida atu avansa segundu kandidatu no ida fali abertura konkursu foun,” dehan Ministru Miguel jornalista, iha Edifisiu ministro baiano, Tansa Aitar. (29/09/2020).

Nia dehan, prosesu rekrutamentu nee mosu iregularidade, tanba la lao tuir dalan legal neebe iha.

Enkuantu antes nee Ministru Administrasaun Estatál (MAE), Miguel Pereira de Carvalho hatete, Administradora Manufahi, Filomena da Costa Nunes, também oras nee seidauk bele halao nia knaar, tanba populasaun no veteranus sira kestiona hela kona ba legalidade ba nomeasaun. *

Suara Timor Lorosae | Reportajen: Alberto Menezes | Editora: Carme Ximenes

Imajen: Ministru Administrasaun Estatal (MAE) Miguel Pereira de Carvalho. (Foto: STL / Alberto Menezes

Relatório regista variados problemas do setor educativo timorense

Díli, 30 set 2020 (Lusa) - Um relatório de uma comissão parlamentar timorense identificou vários problemas no setor educativo como a falta de infraestruturas escolares e professores, suspensão da merenda escolar e más avaliações de algum do ensino na universidade pública.

Os problemas estão destacados no relatório da Comissão G, de Educação, Juventude, Cultura e Cidadania, do Parlamento Nacional, de análise à proposta do Orçamento Geral do Estado (OGE) para 2020, atualmente em tramitação parlamentar e a que a Lusa teve acesso.

O relatório destaca um conjunto de questões levantadas durante as audições públicas, que incluíram o próprio Governo, destacando aspetos como "a falta de infraestruturas escolares em número suficiente e de qualidade para garantir a boa qualidade de ensino e aprendizagem que se deseja"

Nesta questão, os deputados referem um valor de 68 milhões e dólares (58 milhões de euros) que está inscrito no OGE desde 2018, destinado a investimentos em infraestruturas escolares, tendo "tanto os diretores do Ministério da Educação como o próprio Ministro afirmaram desconhecer a finalidade da inscrição de tal verba no OGE 2020"

Carências de equipamentos - carteiras, mesas e cadeiras -- e de manuais, o não funcionamento do Programa de Merenda Escolar, afetado pelo regime de duodécimos, e o elevado número de alunos por salas de aula, foram igualmente referidos.

Comissão parlamentar preocupada com falta de meios e dívidas da polícia

Díli, 30 set 2020 (Lusa) -- Uma comissão do Parlamento Nacional timorense manifesta preocupação sobre dívidas a fornecedores da Polícia Nacional de Timor-Leste (PNTL) e a falta de meios com as forças de segurança do país.

"A PNTL e demais forças de segurança de Timor-Leste apresentam falta de meios para o desempenho das funções de segurança interna de acordo com os deveres e responsabilidades que lhe são atribuídas", considera o relatório a que a Lusa teve acesso.

No caso da PNTL, o relatório refere existir uma dívida de cerca de 2,7 milhões de dólares a fornecedores, "que não deixa de preocupar a comissão", por "viagens ao estrangeiro, contratos com entes privados, manutenção de veículos e edifícios, entre outros".

A opinião está vertida no relatório da Comissão B, de Negócios Estrangeiros, Defesa e Segurança, do Parlamento Nacional, de análise à proposta do Orçamento Geral do Estado (OGE) para 2020, atualmente em tramitação parlamentar e a que a Lusa teve acesso.

A análise dos deputados aponta a "necessidade de recrutamento de novos militares para o exército de Timor-Leste", processo que tem estado condicionado pela falta de OGE.

Lúcia: “Xanana Ida De'it no Merese Respeitu ho Domin husi Ema Hotu”

Timor Post (25/09/2020) -- Eis Ministra Justisa iha governu dahaat, Lúcia Lobato ho nia kaben partisipa iha surumutu Líder Nasionál Kayrala Xanana Gusmão ho misaun hanaran Misaun COVID iha Suku Klakuk, Postu Administrativu Fatuberlihu, Munisípiu.

Sorumutu ida ne'e amigavel tebes. Lúcia hakbesik-an ba komprimenta Xanana ho respeitu no domin boot tebes.

Lúcia dehan, iha Timor Leste, Xanana ida de'it no merese respeitu ho domin husi ema hotu.

“Timor Leste iha Xanana ida de'it. Hanesan ser umanu bele ho defeitos balun maibé kontinua nafatin Xanana ida ne'ebé merese respeitu ho domin husi ema hotu. Bem-vindo MBXG mai ami nia suku ”Lúcia fó ben-vindu ba Xanana.

Molok Xanana ko'alia kona-ba misaun ne'ebé nia inisia hanaran Misaun COVID, iha Suku Klakuk, Xanana hasé liu Lúcia Lobato ho nia kaben.

Xanana dehan, kleur la hasoru. “Uluk iha Dili, ha'u husu ba ne'ebé, ema dehan ne'e ita buka la hetan. Afinal iha ne'e hela ”, Xanana ko'alia ho jestu kómiku no Lúcia ho nia kaben hamnasa.

Iha okajiaun fahe nesesidade báziku ba povu kbiit laek sira iha Suku Klakuk, Xanana konvida mós Lúcia hodi entrega sasan ba Avo Ferik ida.

“Ha'u lori Horta nia naran, konvida feto foun (Fatuberlihu) mai entrega hela ba Ama,” Xanana fó tempu no Lúcia hakat ba entrega sasan.

Lúcia durante ne'e ho nia kaben ba mai Dili-Fatuberlihu no halo natar não to'os hamutuk ho komunidade sira iha Fatuberlihu i konsege lori ona ba fa'an iha merkadu rai laran liuliu iha Dili. (cao)

Lee mós iha Timor Post:

Tama Ilegál, MI sei Prosesa Sidadaun Na'in-300 ba MP

Akontesimentu Taa iha Laklo: Oan Mate Fatin, Aman Evakua ona ba HNGV

Deputadu Sira husu Elimina Osan Viajen Estranjeiru

Timor Post -- Deputadu hosi Bankada FRETILIN no CNRT husu ba Konsellu Administrasaun Parlamentár hasai osan viajen estranjeiru millaun $ 1 resina ne'ebé prevee iha orsamentu privativu Parlamentu Nasionál tinan 2021.

“Osan ba viajen estranjeiru nian di'ak liu ko'a hotu, tanba daudaun nee mundu tomak enfrenta hela pandemia COVID-19. Ha'u haree ONU halo enkontru la'ós ema ba. Prezidente Repúblika iha fatin-fatin kolia de'it iha meius ne'ebé iha ona, ne'ebé ita lalika buka moras, viajen mai ita online de'it ona, tanba ONU mós halo hanesan ne'e ona ita nee atuante halo saida, di'ak liu viajen estranjeiru ko'a tiha de'it. Viajen lokál labele ko'a ”, afirma deputadu, Antonino Bianco hosi Bankada FRETILIN liuhusi reuniaun plenária Parlamentu Nasionál, tersa (29/09).

Iha fatin hanesan Carmelita Moniz, deputada parlamentár CNRT, kestiona mós katak osan millaun ida resina tau iha viajen estranjeiru nee atu halo saida, tanba agora daudaun moras COVID ataka mundu tomak.

“Ha'u atu husu viajen estranjeiru ne'ebé mak tau millaun $ 1 resin la hatene ita atu halo viajen estranjeiru ba iha ne'ebé? Não iha mundu tomak seidauk hatene bainhira mak COVID ne'e hotu. Tanba nee mak ha'u husu esplikasaun. Ha'u konkorda ho deputadu Bianco hasai tiha viajen estranjeiru um millaun ital nee ”, dehan Carmelita.

Preokupasaun hanesan hato'o mos osi Xefe Bankada Partidu Demokrátiku, Antonio da Conceição “Kalohan”.

Investimentu sira iha Timor-Leste la fó prioridade ba kombate hasoru kiak, haktuir hosi UNDP

Responsável hosi UNDP iha Timor-Leste konsidera, iha loron-tersa ne'e, katak investimentu sira ne'ebé Governu timoroan halo la fó prioridade ba kombate hasoru pobreza ne'ebé afeta kuaze metade hosi populasaun no hanesan importante konkretiza polítika sira ne'ebé anunsiadu.

"Timor-Leste iha de'it populasaun hamutuk millaun 1,3 no bainhira ita haree investimentu ida ne'ebé maka gasta daudaun ita hanoin katak ema sira tuir loloos iha kondisaun sira ne'ebé konfortável liu. Maibé ne'e la akontese", hatete ba Lusa hosi responsável hosi Programa ONU nian ba Dezenvolvimentu (UNDP) iha Timor-Leste, Munkhtuya Altangerel.

"Ita presiza, komunidade internasional ho Governu, iha konversa honestu ida, no la'ós de'it evita asuntu. Ne'e presiza konfiansa entre komunidade internasional ho Governu", nia konsidera.

Iha entrevista ba Lusa, Munkhtuya Altangerel analiza ona kontestu hosi dezenvolvimentu Timor-Leste nian iha momentu ida ne'ebé maski iha investimentu públiku maka'as iha dékada rua ikus ne'e maibé nasaun mantén nafatin indikador kiak ne'ebé aas.

"Loos, presiza investimentu. Bainhira ita haree ba dalan oinsá orsamentu Estadu aloka daudaun, ita la haree katak investimentu ida hanesan ne'e bele iha prioridade", nia refere.

"Iha polítika ekonómiku ne'ebé Governu dezenvolve ona, ita haree katak osan ho rekursu sira tenki diresiona ba ema sira. Ne'e hanesna kompromisu di'ak ida maibé iha termu hodi garanti atu kompromisu sira ne'e bele transforma iha osan ho asaun konkretu sira, tenki halo tan asaun barak", nia sustenta.

Altangerel konsidera katak "hafoin tinan 20 servisu nian" hanesan "labele aseita" atu Timor-Leste iha nafatin 46% hosi nia populasaun moris iha pobreza multidimensional, valor ne'ebé aas liu iha sudeste aziátiku.

"Nune'e, sei hanesan importante tebes atu iha tinan 5 to'o tinan 10 oinmai sei rekupera di'ak, maibé rekupera ho oin humanu ida. Planu rekuperasaun tenki sentra iha ema sira ne'ebé presiza hasai hosi kiak. Rekuperasaun verde ida, ho empregu verde ho sustentável sira", nia afirma.

Mãe de jovem detido na China com passaporte português pede ajuda ao Consulado de Portugal

Hong Kong, China, 29 set 2020 (Lusa) - A mãe do estudante com passaporte português detido em Shenzhen, na China, pediu ajuda ao Consulado de Portugal em Hong Kong, mas não teve resposta, disse hoje à Lusa o advogado do jovem.

"A mãe foi ontem [segunda-feira] ao Consulado de Portugal em Sheung Wan, em Hong Kong, pedir ajuda, foi lá pessoalmente, e não teve resposta", contou à Lusa o advogado do estudante naquele território, que pediu para não ser identificado.

Tsz Lun Kok, que enfrenta acusações relacionadas com os protestos pró-democracia em Hong Kong no ano passado, foi detido pela guarda costeira chinesa em 23 de agosto, com mais 11 ativistas, quando tentavam chegar por mar a Taiwan, onde se pensa que procuravam asilo.

Desde então, nenhum dos 12 detidos pôde contactar com a família, tendo-lhes sido também negado acesso a advogados mandatados pelos familiares. Em alguns casos, os advogados foram alvo de ameaças por parte das autoridades chinesas, que alegaram que já teriam sido nomeados advogados oficiosos pelo Estado chinês.

Tanto o Ministério dos Negócios Estrangeiros (MNE) como o Consulado de Portugal em Macau e Hong Kong afirmaram que estão a acompanhar o caso, apontando no entanto que "a China não reconhece a dupla nacionalidade a cidadãos chineses", o que limitaria a intervenção das autoridades portuguesas "ao domínio humanitário, procurando assegurar que o detido se encontra bem, que lhe seja dispensado um tratamento digno e que possa ser defendido por um advogado".

UE anuncia apoio de 22 ME para resposta no Pacífico e Timor-Leste

Díli, 29 set 2020 (Lusa) -- A Comissão Europeia anunciou hoje um novo programa de apoio à resposta sanitária à covid-19 no Pacífico e Timor-Leste, orçado em 22 milhões de euros, direcionado em particular a pessoas vulneráveis.

O programa, dos quais dois milhões de euros estão destinados a Timor-Leste, pretende, segundo a delegação da União Europeia em Díli, "aumentar a prontidão e a capacidade de 15 países combater e proteger-se eficazmente contra a pandemia".

Em comunicado, a delegação explica que o programa apoiará a entrega de equipamento, medicação e serviços essenciais, e permitirá aos países "diagnosticar, tratar e gerir melhor" os casos da doença.

"A deteção precoce de casos permanece crítica nos países do Pacífico, que são altamente vulneráveis à importação da doença. Este apoio da UE visa assegurar o acesso contínuo aos kits de teste e a rápida identificação de casos da covid-19", refere.