La Muda Lei Pensaun Vitalisia, Bele Dezanima Povu iha Eleisaun

DILI - Alokasaun orsamentu ba Eis membru Orgaun Soberanu no eis titular sai barukten, tamba tur deit iha uma la halo servisu, kada fulan hetan osan husi estadu, nunee bele dezanima povu iha elisaun zeral 2017.

Tuir Diretur Ezekutivu Yayasan Hak Manuel Monteiro katak Lei anti korupsaun hanesan korupsaun legal, maibe buat neebe akontese reprezentante povu iha Parlamentu la reprezenta povu, tamba povu ejiji muda lei nee maibe too agora seidauk akontese.

Parlamentu Nasional neebe reprezenta povu ita husu sira nia reprezentasaun too iha neebe, povu husu muda lei pensaun vitalisia, maibe too agora lamuda bele dezamina ita ba elisaun, tamba ita hili ema maibe larona ita hanesan deit,” dehan Manuel ba STL Kuarta (07/09/2016) iha Sede Renetil, Farol.

Nia hatete preokupasaun neebe mak iha mai husi Povu, organizasaun sosiedade sivil, Estudante Universitariu too Prezidente Republika, maibe Parlamentu lamuda too agora.

Iha fatin ketak Vise Prezidente Komisaun C (PN), Izilda Soares hateten, Orsamentu ba pensaun vitalisia, sei la uza hotu, tanba Pensaun vitalisia ba regalias neebe maka uluk iha Primeiru Lejislatura halo nee koa hotu. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kinta (8/9/2016). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Povu Aprezenta Petisaun Halakon Pensaun Vitalisia ba PN

DILI - Sidadaun kuaze nain 153 asina petisaun hodi halokan Pensaun vitalisia ba eis Membru orgaun Soberanu iha Timor Leste, hodi aprezenta ba Parlamentu Nasional tamba Povu maioria sei moris terus no kiak nia laran.

Petisaun nee intrega husi reprezentante sidadaun no estudante neebe asina petisaun kuaze 153, Nelson Miranda ba Parlamentu Nasional liu husi Sekretariu Zeral Parlamentu Nasional.

Tuir Nelson katak Marka prezensa iha PN nudar sidadaun, hodi ejerse direitu tamba lakonkorda pensaun vitalisia ba membru orgaun Seberano no eis titular.

Ami nudar sidadaun bai-bain halao ekontru ho kolega sira no rekoila asinatura hamutuk 153  Ami lakonkorda pensaun vitalisia ejiste iha Timor Leste,” dehan Nelson ba Jornalista Kinta (08/09/2016) iha Parlamentu Nasional.

Nia hatete lakonkorda pensaun vitalisia tamba sira servisu tinan lima nia laran sira hetan osan husi estadu maske la halo servisu ona. Nelson hatete petisaun neebe mak aprezenta ona parlamentu nasional sei intrega mos ba iha primeiru Ministru, prezidente republika no mos Prezidente Tribunal Rekursu.

Iha fatin hanesan Sekretariu Jeral Parlamentu Nasional Mateus Ximenes Belo rekoinese simu ona petisaun husi sidadaun kuaze 150 resin, neebe husu ba Parlamentu atu diskitu lei pensaun vitalisia no hapara tiha lei nee.

Nia hatete Petisaun neebe mak simu nia kontiudu mak atu halakon lei pesaun vitalisia neebe sidadaun sira iha direitu atu aprezenta sira neebe mak halo asinatura kuaze 150 resin. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Sesta (9/9/2016). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Projetu ZEESM-Tasi Mane Ezemplu Investimentu Saugati

DILI - Projetu Pilotu Zona Ekonomia Espesial Sosial Merkadu (ZEESM) Oe-cusse sai ezemplu ida neebe saugate no gasta osan arbiru, tamba la atrai turista sira hodi hetan retornu.

Tuir Diretur yayasan hak Manuel Monteiro hatete orsamentu neebe aloka ba mega projetu Projetu Tasimane iha nakukun laran, no projetu ZEESM sai hanesan ezemplu investimentu saugati.

Investimentu ba projetu tasi mane sei iha nakukun laran governu gasta osan barak tiha ona neebe sei saugati no mos ZEESM ita hanoin nee sai ezemplu ida atu dada turista sira, maibe sei susar,” dehan Manuel ba STL Kuarta (08/09/2016) iha Salaun Fontil, Farol.

Nia hatete projetu neebe mak lao tenki konsidera povu hanesan sentru labele sai objetu atu nunee povu tenki komprende, povu sai nain hodi proteze dezenvolvimentu neebe mak lao. Manuel hatete Projetu sira neebe mak oras nee lao povu presiza duni, maibe seidauk, tamba nesesidade povu nian mak bee mos, eletrisidade, Saude no seluk tan.

Iha fatin ketak Vise Ministru Finansas Helder Lopes katak ZEESM nia proposta tama ona iha governu liu husi Gabinete Primeiru Ministru, nunee halo diskusaun hodi tau iha todo governu. Nia hatete orsamentu ba ministeriu no institusaun estadu hotu-hotu kompri reduasuan orsamentu neebe mak halo tiha ona tuir envelope fiskal.

Hatan kona ba Rajaun halo redusaun Orsamentu, Helder hatete orsamentu ba 2017 tun kompara ho orsamentu 2016 ho rajaun tinan oin tama elisaun tan nee halo redusaun. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Sesta (9/9/2016). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Governu Labele Fo Espasu Ba Estranjeiru Domina Ekonomia TL

DILI - Governu labele loke pasu liu ba ema estranjeiru, hodi domina ekonomia rai laran, maske Timor Leste adopta merkadu livre, maibe labele fo vantajen liu ba ema estranjeiru, hodi hasai hotu osan ba rai liur.

Prekoupasaun nee hatoo husi membru Camra Comersiu Industria Timor Leste (CCI-TL), Mateus de Araujo ba STL, Tersa (06/09/2016) iha Akait.

Ita hare dala barak akontese iha ita nia rai laran katak, rai nain maka sai fali atan ba ema estranjeru sira, problema nee mosu tanba governu fo importansia liu ba ema rai liur duke Timor oan rasik husik sai atan ba ema,” dehan Mateus.

Nia informa liu tan katak, hare ba realidade neebe maka akontese iha rai laran, Timor oan barak maka too oras nee nafatin sai atan ba ema,  liu-liu hein loja sira nee, dala ruma loron feriadu sira nunka atu feriadu, signifika katak Timor oan atan hela deit ba ema, no osan sira nee Xina haruka sai hotu ba nia rai.

Iha fatin hanesan Diretur CCI-TL Nuno Trindade mos hatutan, Timor Leste oras nee nakonu ho ema estranjeiru, liu-liu Xina sira maka domina iha merkadu negosiu.

Hatan ba preokupasaun nee Vice Ministru MCIA Nino Pereira hateten, problema ema estranjeiru domina TL tanba TL rasik adopta merkadu livre. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kinta (8/9/2016). Madalena Horta

Suara Timor Lorosae

Governadór Frans: Povu Timor-Leste Ho NTT Hanesan Maun-Alin

KUPAUN, (ANTIL) – Relasaun entre povu Timor-Leste ho Nusa Tenggara Timur (NTT), Indonézia hanesan maun-alin tanba ne’e, presiza hamutuk hodi dezenvolve povu iha rejiaun rua ne’e.

Governadór Provinisia Nusa Tenggara Timur (NTT), Governadór Nusa Tenggara Timur (NTT), Frans Lebu Raya hatete ida-ne’e bainhira simu vizita hosi Ministru Turizmu, Arte no Kultura, Francisco Kalbuady Lay ho delegasaun iha nia edisifiu, Kinta (8/9) loraik.

Iha vizita ne’e akompaña mós husi Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Nélio Isaac Sarmento, Xefe Unidade Misaun, João Mendes Gonçalves no Konsúl Jerál iha Bali, Teresa Viegas.

“Ita ne’ebé mai husi Timor-Leste, ha’u dehan ita-ne’e maun-alin. Hafahe de’it ho administrasaun governu nasaun rua, maibé importante ita  maun-alin”, governadór hateten.

Governadór Frans Lebu Raya hato’o obrigadu barak ba Timor-Leste tanba, partisipa no asiste Expo Sunda Kecil 2016.

Frans Lebu Raya orgullu kuandu povu TL iha ona kondisaun prósperu no espera ministru no delegasaun  TL orgullu bainhira povu iha NTT mós atinji ona prósperiedade. Nune’e, rejiaun rua bele alkansa sosiedade ne’ebé moris ho prosperiedade, seguru no dame.

Tuir Governadór ne’ebé ka’er ukun iha Timor Osidentál ba periudu rua, sei iha asuntu balun hodi alkansa servisu hamutuk triángulu, bele hetan formulasaun ida atu hakat hamutuk  bá oin.

Ministru Turizmu Arte no Kultura Timor-Leste, Kalbuady kontente tanba, governadór  NTT ho nia estrutura simu ofisiál delegasaun TL.

Ministru Kalbuady husu atu haforsa amizade,  la’ós de’it Governu ho Governu maibé mós entre povu ho povu, liuliu sosiedade ba sosiedade hahú husi Oe-Cusse bá Kefa, Tumin, Atambua ho Maliana, Dili no Kupaun.

“Ita espera enkontru no diálogu ho Governadór no nia estrutura, bele rezulta atividade sira  ho real iha futuru”, ministru dehan.  (jornalista: Maria Auxiliadora; editór: Otelio Ote)

Foto: Governadór Provinisia Nusa Tenggara Timur (NTT), Governadór Nusa Tenggara Timur (NTT), Frans Lebu Raya (los) no Ministru Turizmu, Arte no Kultura, Francisco Kalbuady Lay. Foto ANTIL/Maria Auxiliadora Freitas

ME Sei Prosesa Matéria Ezame Nasionál

DILI, (ANTIL) – Planu ba imprime materia ezame nasionál sei iha hela prosesu no tenta atu konvida kompañia sira atu halo serbisu.

“Sertamente asegura kualidade, konfidensialidade de informasaun, seguransa dokumentu atu ezame nasionál ne’e labele sai hanesan teste babain ida”, Ministru Estadu Koordenadór Asuntu Sosiál no Ministru Edukasaun, António da Conceição ba jornalista sira iha Vilaverde, Kuarta, (7/9).

Exame nasionál sei realiza iha 24 Outubru tinan ida ne’e signifika, preparasaun hala’o ona maibé sei atrazu tanba, situasaun balun ne’ebé mak ME sei rezolve.

Ho razaun ne’e, ME seidauk iha posibilidade hatene kompañia ne’ebé mak bele manan hodi imprime matéria ezame nasionál ba tinan létivu 2016 to’o 2017.

Kona-ba elaborasaun pontus ezame nasionál, antes ne’e, Koordenadór Kurrikulu Nasionál ME, Fernando Mouzinho Gama informa, ME seidauk iha ekipa rasik, konvida de’it mak profesór sira ne’ebé iha kapasidade ne’ebé domina di’ak materia hodi reforsa matéria ne’ebé halo ona sei ba asegura iha sistema baze dadus ministériu nian no garante ninia konfidénsialidade.

Estudante sira ne’ebé sei partisipa iha ezame nasionál ne’e mai husi ensinu sekundáriu jerál no tékniku profisionál iha teritóriu Timor-Leste laran tomak. (jornalista: Rafy Belo; editora: Rita Almeida)

Foto: Ministru Estadu Koordenadór Asuntu Sosiál no Ministru Edukasaun, António da Conceição. Foto espesial

Governu Identifika Investimentu Hodi Hatama Rendementu

DILI, (ANTIL) – Ministru Estadu Koordenadór assuntu Ekonomiku no Ministru Agrikultura no Peskas liuhosi sorumutuk ba daruak ko’alia kona-ba Ordináriu Konsellu Konsultivu ba Estrutura Ekonómika Governu hodi identifika investimentu foun ne’ebé governu sei halo no bele hatama rendementu ba kofre estadu.

Iha abertura sorumutu ne’e, Ministru Estanislau Aleixo da Silva informa, ministérius ne’ebé tama estrutura konsege identifika área sira ne’ebé konstrui hanesan investimentu naviadus, halo investimentu no hetan osan atu hatama reseitas ba governu. Kada ministériu relevante halo aprezentasaun kona-ba preparasaun no planu ba tinan oin hodi haforsa nafatin ekonomia iha rai-laran liu-husi investimentu.

“Reuniaun ne’e importante para ita hare visaun jerál hosi servisu hosi kada ministeriál, atu ita hatene los pontu situasaun iha kada liña ministeriál no ajénsia, se iha buat ruma kona ba limitasaun orsamentu ita se bele hadi’a hamutuk”, Ministru Estanislau katak.

Nia hatutan, loron 4 Outubru, governu se halo aprovasaun finál ba Orsamentu Jerál Estadu (OJE) no se haruka ba Parlamentu Nasionál (PN). Tuir regulamentu PN, OJE tenke tama iha iha ne’eba loron 15 Outubru tanba sei iha diskusaun.

Sorumutuk ne’e hetan partisipasaun hosi ministériu ne’ebé tama iha Estrutura Ekonómika Governu mak hanesan MEKAE, MPRM, MAP, MTAC, MCIA, MJ, MOPTC, SEPFOPE no MF.(jornalista: Júlia Chatarina; editór: Gantry Meilana)

Foto: Ministru Estadu Koordenadór assuntu Ekonomiku no Ministru Agrikultura no Peskas, Estanislau Aleixo da Silva. Foto espesial

TL – NTT Hakarak Hametin Papél Hosi Mídia

KUPAUN, (ANTIL) – Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Nélio Isaac Sarmento iha enkontru ho Governadór Nusa Tenggara Timur (NTT), Kinta (8/9) iha Kupaun, Indonezia, deklara atu hametin tan relasaun servisu no papél entre mídia komunikasaun sosiál iha Timor-Leste ho NTT.

“Governu Timor-Leste agora kontinua promove mídia nia servisu, dezenvolve institisaun mídia no hakbiit jornalista sira-nia profisionalizmu”, Nélio Isaac hateten.

Relasaun ho mídia nia partisipasaun atu promove dezenvolvimentu, kooperasaun no amizade entre rejiaun rua, TL ho NTT, Sekretariu  Estadu informa, durante ne’e iha ona kooperasaun entre instituisaun mídia no organizasaun jornalista sira hosi TL no NTT.

Forma konkretu ida mak kooperasaun entre Radio Timor-Leste (RTL) ho Radio Repúblik Indonézia (RRI) Kupaun, liuhusi programa balun, ne’ebé la’o ona durante tinan ida, maske sei hasoru dezafiu balun.

Aliende ne’e, Sekretariu Estadu temi iha ona interkámbiu kultura iha área jornalizmu no servisu hamutuk entre asosiasaun jornalista balun iha rejiaun rua ne’e hodi fahe informasaun hamutuk. “Tanba ita-nia sosiedade sira iha fronteira, iha direitu atu hatene programa ka polítika entre nasaun rua iha parte fronteira”, Nélio Isaac informa.

Eis jornalista RTTL ne’e mós informa, Timor-Leste iha Ajensia Notisioza Timor-Leste (ANTIL) ne’ebé disemina informasaun lorloron ba mundu. “Ita servisu uamutuk mós ho Kantor berita ANTARA Kupaun atu  haforsa públika informasaun kona-ba atividade sira ba mundu, liuliu atividade turizmu”, Nelio dehan tan.

Illa Timor iha potensia turizmu barak, hanesan tasi ne’ebé extraordinária, foho bonitu no kultura sira-ne’ebé iha valór tradisionál tebes ne’ebé presiza mós mídia nia papél atu habelar informasaun ba mundu kona-ba ajenda atividade turizmu sira.

Liuliu mídia NTT no TL atu fó sai informasaun ba internasionál, nune’e ajenda ne’ebé iha sai eventu ajenda kada tinan.

Iha futuru, Sekretária Estadu Komunikasaun Sosial (SEKOMS) hakarak estabelese unidade ki’ik ida atu haree ba kooperasaun entre mídia komunikasaun sosiál sira no divulgasaun informasaun.

Governadór Nusa Tenggara Timur, Frans Lebu Raya, apoiu tebes atu hametin kooperasaun mídia iha rejiaun rua ne’e, presiza harii.

“Tinan kotuk, iha interkámbiu entre jornalista NTT no Timor-Leste, sira  mai iha ne’e no ha’u hanoin ne’e importante atu toma atensaun ba kooperasaun mídia husi nasaun tolu, Indonezia, Timor-Leste no Austrália”, Governadór Lebu Raya hateten. (jornalista: Maria Auxiliadora; editór: Otelio Ote)

Foto: Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, Nélio Isaac Sarmento (karuk) bainhira ko'alia iha enkontru ho Governador NTT, Frans Lebu Raya, hetan akompañamentu husi Xefe Unidade Timor-Leste ba Misaun Triangulu, João Mendes Gonçalves (loos). Foto ANTIL/Maria Auxiliadora Freitas

TIMOR LESTE RISKU BO’OT BA TSUNAMI

Vise Ministru Solidaridade Sosial (MSS), Miguel Marques Manetelo informa, Timor Leste sai risku bo’ot ba tsunami, bainhira hare husi mapa.

 Basa bazeia ba mapa Timor, rai tun ba okos ona, tanba ne’e maka ministeriu realiza ezersisiu nasional hodi antisipa wainhira mosu tsunami iha Timor Leste.

“Ita hare iha televisaun, nasaun Australia sira nian ne’e  iha tasi klaran, se wainhira ita hare ba ida ne’e, Timor Leste sai risku bo’ot, tanba ita iha ilha rai nia sorin, wainhira nia liu ona ilha sira iha ita nia oin, podeser antes to’o ba ita bele menus, buat ne’ebe maka ita tauk akontese duni, ita kuandu  hare mapa tasi tun ona hanesan rai nia abut tun ona  tanba ne’e maka bele sai risku mos ba ita,“ informa Vise Ministru Miguel Marques Manitelo ba jornalista iha Tasi Tolu, Kuarta (7/9/16).

Ho rezultadu mapa refere mak, MSS realiza ezersisiu hodi halo preparasaun, tanba dezastre ne’e mai la fo hatene, nia mai kualker momentu, nune’e antes tsunami atu mosu ema ida-idak bele hatene nia funsaun.

Nia hatutan, imajina wainhira akontese tsunami, carro funerario no ambulansia mos seidauk sufisiente atu atende.

“Ita nia rekursu humanus lasufisiente, maibe neneik sei to’o iha ne’eba. Ita espera ho ita nia rekursu uitoan ne’e, labele mosu dezaste ida ne’ebe maka bo’ot liu iha ita nia rai. Buat ne’ebe ita halo antisipa ne’e mak halo preparasaun ezersisiu hodi bele responde ho lalais wainhira akontese dezastre,”tenik nia.

Nia haktuir, kondisaun Timor Leste, wainhira mosu inundasaun mosu mota sa’e ne’e bebeik, maibe ho eskala ne’ebe maka ki’ik, tanba dala ruma MI ho MSS ba to’o ona hodi evakua ema no depois fo apoia emerjensia.

Iha parte seluk, Ministru Interior Longuinos Monteriu hatete katak, geogrefikamentre Timor Leste vulneravel ba dezastre naturais no mos sei kontinua risku husi parte mudansa klimatika iha futuru.

“Familia barak  sei hetan difikuldade asesu be no aihan, geogragikamente mos TL enfrenta amiasa bo’ot ba dezastre naturais, tanba inpaktu provalidade potensia atu provoka tsunami, tanba ne’e iha 2016 ita sei ajuda halo real liu ba jestaun koordenasaun kapasidade kompenete estadu nian hotu hodi bele responde wainhira iha terrenu,” afirma nia.

Kapasidade protidaun hodi resposta imediata maka sai sasukat kapasidade instituisaun Governu nian, oinsa maka bele halo koordenasaun ba instutuisaun hotu. Ety

Jornal Nacional

CONOCOPHILIPS SEI FURA MINA IHA POSU 4

Country Manager Conocophilips, Jose Lobato hatete, kontratu  Conocophilips ho Governu sei remata iha tinan 2022, entaun agora estimasaun produsaun nian ne’e mos ho posu ne’ebe agora iha ne’e nia estimasaun to’o deit 2020.

‘’Agora saida mak kompania atu halo hodi garante produsaun, entaun kompania halo ona proposta ba Governu atu baku tan posu 4 se posu 4 la baku entaun produsaun ne’e ita bele dada naruk karik maizumenus to’o tinan 2022, maibe tenki hanoin  didiak ida ne’e hanesan estimasaun ne’e bele  lalais liu tinan ida  ou bele kleur liu tinan ida,’’ hateten Jose Lobato ba jornalista sira iha Suai Room Timor Plaza, Kuarta (7/9/2016).

Jose Lobato hatete, agora ba produsaun mina ne’e nia numeru komesa tun,  tanba produsaun Bayu Undan iha gas no mos mina , maibe mina ne’e kleur ona tun gas ne’e sei mantein  maizumenus produsaun hanesan  to’o deit tinan  2021-2022, maibe bele mos  produsaun derepenti tun, agora dadaun ne’e mos  produsaun mina ne’e tun makas kompara ho tinan uluk, maibe yun ba numeru hira Jose ladun fiksa ona, tanba nia seidauk hare grafika.

‘’Conocophilips nia kontratu mak kaer deit projetu iha Bayu Undan  entaun Conocophilips to’o remata no tenki fura deit iha area Bayu Undan agora  atu ba fura fali iha fatin sira seluk ne’e desizaun Governu nian i agora atu fura posu 4 ne’e ami komesa koalia ho parte Governu ona liu-liu ANPM  kona ba kestaun tekniku nian,’’ esplika Jose Lobato.

Nia mos informa katak, proposta atu fura posu 4 ne’e parte  Conocophilips mos hato ona proposta ba Governu, tan ne’e sira hein deit desizaun husi Governu Timor Leste, karik iha tinan ida ne’e nia laran mak Governu fo desizaun positivu karik tinan oin mai sira bele komesa ona aktividade fura posu 4 iha bayu undan.  nia

Jornal Nacional

ESTADU DISKRIMINA MASKRE KRARAS

Povu iha Suku Bibileo, Postu Administrativu Viqueque la kontenti, tanba durante ne’e, Estadu diskrimina masakre Kraras.

Komuniade Luis Branco hatete ba Prezidenti Repúblika (PR) katak, uluk Xefi Estadu ne’e hanesan Adjuntu funu, hamutuk ho povu hodi harahun Kraras, mas ikus mai laiha ema ida atu hadia fali.

“Prezidenti Repúblika dehan, atu moris diak tenki la’o neneik, mas ha’u hakarak husu, Kraras bainhira mak moris diak, tanba 12 Novembru moris ikus, agora sira moris diak ona, mas tanba saida mak 1983 moris uluk, mas to’o agora seida’uk hetan moris diak, bainhira los, labele halo diskriminasaun hanesan ne’e,” dehan Luis Branco bainhira dialogu ho PR Taur Matan Ruak iha Suku refere Tersa (06/09).

Alende Oracio Gomes mós  husu ba Prezidenti Repúblika atu halo netik buat ruma ba istória Kraras, atu ema bele hanoin hela de’it povu Kraras nia sofrementu, tanba kuandu Kraras sai fatin turismu, osan mós sei tama ba Estadu, no povu mós sei kontenti.

Hatan ba preokupasaun ne’e, PR Taur Matan Ruak dehan, Estadu nunka hanoin atu halo diskrimiasaun ba istória Timor Leste nian.

“Hanoin ida dehan 12 novembru moris diak imi seida’uk ne’e lalos, ita sei lori tan tempu, tanba 12 novembru sira mos hakilar no mate ba nasaun ida ne’e nia independensia,” relata Taur Matan Ruak.

Nia afirma, halo uluk balu, balu hein tanba Estadu laiha kbi’it atu halo hotu dala ida de’it.

Taur Matan Ruak dehan, koa’lia kona-ba istoria, ema hotu sei lahaluha, tanba ida ne’e hakerek ho ran no sofrementu.

“Monumentu hotu ne’ebé halo parte ba istória no konkista Timor nian, Estadu sei halo hotu, tanba ida ne’e halo parte ba istória Timor nian, tanba ita kuandu lahatene istória, nasaun nia futuru laiha,” katak Xefi Estadu ne’e.cos

Jornal Nacional

TAUR MATAN RUAK: ESTADU LABELE HALO BUAT HOTU DALA IDA

Prezidenti Repúblika (PR) Taur Matan Ruak hateten katak, Estadu Timor Leste (TL) esforsu maka’as atu fó apoiu no ajuda feto faluk oan ki’ak no kbiit la’e sira, maibé Estadu labele halo buat hotu dala ida deit ba ema hotu-hotu, tanba feto faluk no kbiit la’ek sira barak.

“Ita laiha kbi’it atu halo ba ema hotu dala ida, entaun tenki balun hetan uluk no balun ikus,” hateten Taur Matan Ruak, bainhira diálogu ho komunidade sira iha Suku Ahik, Postu Administrativu Lakluta, Munisípiu Viqueque, Tersa (06/09).

Taur Matan Ruak esplika katak, Estadu halo dezenvolvimentu etapa por etapa.

Diálogu PR ho komunidade Suku Ahik ne’e populasaun sira antusiaismu hato’o sira nian problema ne’ebé mak sira infrenta lor-loron durante iha tempu okupasaun to’o ukun-an ne’e.

Hanesan José Soares komunidade Januário Soares, mós dehan katak, povu iha Suku Ahik ne’e, halerik liu ba bee moos, durante ukun-an to’o agora, maibé bee moos laiha.

Nune’e mós komunidade Isac Martinho levanta problema kona-ba veteranus iha ninia suku, tanba sira ne’ebé luta durante tinan 13, hetan 4 a 7 de’it.

Entretantu Armindo Gomes hateten alénde feto faluk ho kbiit laek sira ne’ebé seidauk hetan apoiu husi Estadu, nune’e mós komunidade iha Suku refere seidauk hetan ahi eletrisidade, durante okupasaun to’o ohin loron ukun rasik-an.

Tanba ne’e, nia  husu ba PR Taur atu tulun netik jerador ida hodi povu bele uza ba sira nia presiza.

“Imi hot-hotu husu jerador ne’e, ha’u atu ba lamas osan iha ne’ebé atu fó ba imi, imi hein oituan, tanba imi nia eletrisidade atu mai ona,” dehan Taur Matan Ruak hodi hatán ba komunidade sira nia pedidu.

Kona-ba bee moos ne’e,PR Taur Matan Ruak dehan,  bee moos ne’e la’os preokupasaun povu iha área rural de’it, maibé bee moos ne’e sai problema bo’ot, tanba povu iha kapital Díli de’it mós, tenki la’o dok hodi buka bee.

Kona-ba porblema veteranus, Taur Matan Ruak dehan, veteranus ne’e sai problema bo’ot tebes ba Estadu Timor Leste (TL) tanba osan.

Nia esklarese, osan halo veteranus sira fahe malu entre sira ne’ebé simu ona osan ho sira ne’ebé mak seida’uk simu osan.

Deskonfia servisu Komisaun Homenajen

Iha parte sorin, veteranus Suku Bibileo, Postu Administrativu Viqueque Villa, Munisípiu Viqueque deskonfia servisu Komisaun Homenajen (KH), nian no konsidera KH servisu lalos no manipulasaun ba dadus veteranu sira nian.

Veteranu Mariano Rangel lamenta katak, veteranu sira iha Suku ne’e, hatene malu tanba uluk halo servisu ida de’it, maibé KH manipula fali sira nian dadus hodi balun hetan 8 a 14, balun hetan de’it 4 a 7, no balun hetan de’it 0 a 3.

“Tanba sa komisaun homenajen halo ami Bibileo hanesan ne’e, ami ne’e  ida de’it, maibé halo fali veteranus sira balu hetan fali 0 a 3 no balu 4 a 7, balu hetan 8 a 14,  no barak mak la hetan. Mas ami nia istória ne’e hanesan, kona-ba akontesementu Kraras mos hanesan,” dehan Mariano Rangel ba Prezidenti Repúblika (PR), Taur Matan Ruak, bainhira partisipa mós iha Xefi Estadu Taur Matan Ruak, iha Suku Bibileo, Tersa (06/09).

Alende ne’e, veteranu Silvino informa katak, uluk FRETILIN hateten katak, aban bainrua FRETILIN manan atu habiskan.

“Uluk iha Primeiru Governu, FRETILIN hateten katak, veteranus tenki ba rejistu hotu atu hetan osan, maibé to’o agora laiha buat ida. Tanba ne’e, ha’u husu ba Prezidenti Repúblika, sé bele ba muda tiha lei veteranus nian ne’e,” katak nia.

Entretantu Hermegildo Amaral mós husu ba PR Taur Matan Ruak ne’ebé hanesan aman ba nasaun katak, jerasaun tuan sira tenki rai hela buat ruma ba jerasaun foun, atu aban bainrua aman sira katuas ona karik, jerasaun foun bele hatutan.

Alénde ne’e, nia mós kestiona katak, povu iha Suku refere nia oan, nunka hetan bolsa estudu mas Timor laran tomak hatene katak, povu iha Suku Bibileo ne’e mós terus maka’as ba rai ida ne’e.

Hatan ba preokupasaun ne’e, Prezidenti Repúblika (PR), Taur Matan Ruak hateten katak, imposível atu halo los fali veteranus sira ne’ebé grau lahanesan, tanba veteranus iha Timor laran tomak ne’e, barak tebes.

“Sé ita hadia fali ne’e, entaun tenki muda lei, sé la muda ne’e imposível, mas ha’u husu ba imi atu labele lakon konfiansa ba buat sira hanesan ne’e, tanba Estadu sei la haluha ema hotu nia kontribuisaun, ita laharii Estadu atu sai Estadu mau pagador, uza ema iha tempu difisil, iha tempu di’ak, nega ema nia favor,” katak PR Taur Matan Ruak.

Tanba ne’e, Taur Matan Ruak husu ba veteranu sira atu servisu hamutuk hodi buka solusaun ba sira nian problema  ne’e, no solusaun ne’ebé mak foti bele halo ema hotu kontenti.

Xefi Estadu ne’e hatutan, lei ne’e bele muda, mas sei muda para hot-hotu hakarak simu osan, entaun problema bo’ot liu tan, tanba osan sei la to’o.

Alénde ne’e, PR Taur Matan Ruak mós dehan, valor ne’e ema la fó tanba haree ema nia oin di’ak, valor ne’e ema fó tanba  hahalok di’ak.

Kona-ba bolsa estudu, PR Taur Matan Ruak dehan, Bolsa estudu ne’e, ba veteranu nia oan mós iha, ida jeral ba Timor-oan sira nia oan atu tuir konkursu mós iha, mas tenki apply, tanba bolsa estudu ne’e, buka ema ne’ebe matenek duni.cos

Jornal Nacional

PROJETU VAZU AIFUNAN ILEGAL, RSPONSABILIDADE ADN HO MOPTK

DILI - Organizasaun Naun Govermental (ONG), Luta Hamutuk konsidera statementu Segundu Adjuntu Diretór Ajénsia Dezenvolvimentu Nasionál (ADN), Rui Lorenço da Costa kona-ba projetu vazu aifunan ilegal ne’e tarde liu ona. Problema ida ne’e sala hosi ADN no Ministériu Obras Públika no Transportes no Komunikasaun (MOPTK).

Diretór Organizasaun Naun Govermental (ONG), Luta Hamutuk, Mericio Akara hatete, sekarik projetu vazu aifunan ne’ebé kompaña sira halo iha parte Delta ne’ebá maka Ajénsia Dezenvolvimentu Nasional (ADN) detekta katak projetu ne’e ilegál, ne’e responsabilidade iha ona governu.

“Tanba saida maka projetu vazu aifunan ne’e dehan ilegál, nusa maka ADN foin hato’o estatmentu dehan ilegál, nusa la hato’o estatmentu ilegál ne’e komesa kedan hosi inísiu hahú atu nune’e ema labele halo sasan sira iha ne’ebá, ne’ebé ha’u hanoin ADN ho Ministériu Obras Públika Transporte no Komunikasaun (MOPTK) sala hotu,” hatete Mericio iha Taibesi, Kuarta, (07/09).

Mericio hatete, loloos ADN bainhira hatene hela katak projetu ne’e ilegál maibé tanba sa maka husik de’it projetu ne’e la’o atinji ona 50% maka foin dehan projetu ne’e ilegál ?.  

Tuir Mericio, projetu hot-hotu tenke iha konkursu atu nune’e ema hotu ba kompete. La’ós  ema ida foti projetu ne’e fo de’it ba kompaña sira. Sé projetu sira maka fo de’it ba malu, entaun susar tebes ema atu halo kontrolu.

Luta Hamutuk konsidera ADN ho MOPTK laiha onestu ba malu, tanba ne’e Komisaun Anti Korupsaun (KAK) tenke halo investigasaun ba projetu ne’e atu hatene tuir los sé maka sala no sé maka los iha problema ne’e.

Kona-ba kestaun ne’e, Ministru Gastão Sousa hatete, projetu refere sei iha kestaun téknika ne’ebé maka sei rezolve ho ADN.

Ministru hatete, kestaun téknika ne’ebé sei rezolve ho ADN maka kestaun dezeñu maka tenke fiksa halo didi’ak, ne’ebé dezeñu atu tuir ka la tuir tenke rezolve internalmente ho ADN tiha maka projetu ne’e foin bele hala’o fali.

“Ha’u ladún fiksu kompañia ida ne’ebé maka ka’er, maibé ita bele haree iha desizaun KAFI iha kompañia ida ne’ebé maka ka’er, ne’e iha ne’eba, maibé sei iha desizaun ida ne’ebé maka kompañia ida atu ka’er obra ne’e,”hatete Gastão iha Edifisiu Ministériu Solidariedade Sosial, Kaikoli, tersa, (02/09).

Projetu vazu ai-funan iha área Delta to’o área Hudi Laran responsabiliza hosi kompañia Delta Flores, maske projetu ne’e pakote ida ho projetu Estrada ne’ebé konstrui hosi Kompañia Tinolina ho Join Ventur King Kontrusaun.

Portantu antes ne’e,Segundu Adjuntu Diretór Ajénsia Dezenvolvimentu Nasionál (ADN), Rui Lorenço da Costa hatete, razaun ADN haruka karta ba kompañia hirak ne’ebé responsabiliza ba projetu vazu ai-funan iha Delta hodi hapara tiha sira nia servisu tanba projetu ne’e konsidera ilegál.

Rui hatete, tuir loloos projetu vazu ai-funan ne’e foin maka ideia de’it maibé kompañia ne’ebé responsabiliza ba projetu ne’e ‘kreativu’ liu. Kompañia ne’e mós la’ós  kompañia  ne’ebé asina kontratu ho governu maibé kompañia sub-kontrak.

 “ADN konsege haruka karta ida ba sira atu hapara projetu vazu ai-funan ne’e tanba iha ne’ebá laiha baze legál ida no ita bele dehan kompañia maka kreativu liu,” dehan Rui Lorenço da Costa, ba jornalista iha nia servisu fatin, Edéfisiu Ministériu Planeamentu Investimentu Estratéjiku (MPIE), Fatuhada Hudi-laran, Segunda, (5/9).

Tanba ne’e Rui afirma, governu no autoridade kompetente persiza rezolve lalais problema ida ne’e, atu nune’e projetu ba konstrusaun vazu ai-funan bele la’o hikas no labele impede movimentu transporte públiku atu la’o ho di’ak.

Iha parte seluk, antes ne’e Diretór kompañia Delta Flores, Luis Lobato hatete, Projetu Monta vazu media Line iha área Delta inisiativa hosi nia rasik, hafoin halo dezeñu nia parte ko’alia  ho Diretór Tinolina Agustinho Gomes no ikus hetan aprova hosi Ministru Obras Públiku Gastão Sousa hodi bele implementa.

“Ministru Gastão konkorda  hodi aseita ami implementa projetu  media line hodi monta vazu iha Estrada Delta nian,” Informa Luis Lobato ba Jornalista iha nia servisu fatin Delta Nova, Sesta, (27/05).

Luis hatutan, altura ne’ebá hafoin ministru Gastão konkorda ho dezenhu ne’e, ministru mós sujere di’ak liu, kompañia halo dezenhu, kompañia Delta Flores maka kaer.

Projetu Vazu iha media line refere, kompañia Delta Flores hala’o tinan ida ona hahu hosi Abril 2015, maibé oras ne’e sei kontinua paradu. Projetu fíziku atinji ona 75%. No projetu ne’e ho valor orsamentu miliaun ida resin.(gus)

Timor Post

ISABEL DEKLARA TAUR SEI LA SIMU PENSAUN VITALISIA

DILI - Primeira Dama Isabel Fereira hatete, desde inísiu Prezidente Repúblika Taur Matan Ruak deklara ona katak la konkorda ho lei pensaun vitalísia, tanba ne’e baihira nia mandatu remata sei la simu pensaun vitalísia. 

“Prezidente Repúblika rasik la konkorda ho pensaun vitalísia tanba ne’e kuandu nia mandatu hotu nia sei la simu pensaun vitalísia,” Primeira Dama Isabel Fereira haktuir ba jornalista sira iha Salaun Centru Quesadhip Ruak Taibesi Dili, Kuarta, (07/09).

Isabel hatete, kestaun la konkorda la’ós  foin agora tanba uluk bainhira prezidente repúblika rejigna-án hosi nia kargu nu’udar xefe  estadu maior jenerál F-FDTL iha tinan 2011, nia benefisiu mós ba lei pensaun vitalísia maibé iha momentu ne’ebá kedas nia hatete ona la simu osan ne’e.

“Osan ne’e aloka ba ema faluk no oan ki’ak  sira para selu sira nia oan sira ba eskola, entaun osan naton ne’e ami entrega ba organizasaun sira no mos ba maluk sira ne’ebé  presisa kontinua sira nia estudu ba universidade hodi osan ida ne’e maka selu i ami la uza osan ne’e,” hatete Primeira Dama.

Alende kona-ba lamentasaun hosi lideransa balun katak Prezidante Taur nia uma hanesan palásiu, Primeira Dama hatete, uma ne’ebé halo la’ós  utiliza osan estadu maibé uza duni nia kosar ben maka hodi halo uma ne’e.

“Importante maka klarifika ba públiku katak uma ne’ebé ami halo la’ós  osan estadu nian maibé hosi ami nia kosar ben rasik,” deklara primeira dama.

Halakon Pensaun Vitalísia

Kona-ba pensaun vitalísia, Primeira Dama rasik konvoka ona reuniaun ho sosiedade sivil oinsá  tau ideia hamutuk atu rekomenda ba parlamentu nasionál hodi halakon ka revoga tiha lei pensaun vitalísia.

“Ami halo reuniaun atu tau ami nia ideia hamutuk hodi hato’o ami nia proposta ka deklarasaun ida kona-ba lei pensaun vitalísia no ami husu para atu halakon,” Primeira Dama Isabel Fereira Informa ba jornalista sira iha Salaun Centru Quesadhip Ruak Taibesi Dili, Kuarta, (07/09).

Isabel hatete, loos duni kompeténsia atu altera lei ne’e iha parlamentu nasionál nia liman maibé hanesan sidadaun kontinua esforsu atu oinsá  bele halakon tiha lei ne’e.

Iha fatin hanesan, diretór ONG Luta Hamutuk, Mericio Akara hatete, nia konkorda ho esforsu primeira dama nian atu lei ne’e tenke halakon tiha tanba la kondis ho situasaun povu nia moris.

“Ita moris iha ida ho Timor-oan barak maka moris iha mizeria ka ki’ak , la justu, iha grupu sira ne’ebé  moris liu fali posibilidade nasaun nian, tanba de’it servisu ne’ebé presta ba povu no estadu,” hatete Mericio.

Mericio hatete, Servisu públiku ne’ebé ezekuta hanesan titular ba orgaun soberanu tenke hetan rekompena ho justu remunerasaun no privilesu balun ne’ebé dalaruma atribui ba ninia dezempeñu.

“Maibe atu justifika katak servisu publiku ba tinan 1-5 ka 10 tenke iha atribuisaun pensaun ida no previléizu vitalísia sira ne’ebé  liu fali seguransa social previstu iha artigu 22 deklarasaun universal ba direitus umanus no iha artigu 56 ita nia konstituisaun nian,” dehan Mericio.

Mericio hatete, Sidadaun sira hotu hetan direitu ba seguransa no asisténsia social tuir termus lei nian, maibe lei ne’e hatudu injustisa ema ida la’ós  deit atu dezeobedese maibé nia iha obrigasaun atu la halo tuir.

“Ita verifika katak iha lei la justu, tuir lolo’os labele aprova tanba sei presiste nafatin ba interese no privilesu grupu ki’ioan ida ka de’it, bainhira ita nia populasaun sira infrenta nafatin difikuldade sira ho rendimentu ki’ik maibe sira luta nafatin atu mantein sira nia nia moris hodi labele monu ba ki’ak ,” haktuir Mericio.

Laiha sentidu ko’alia ba seguransa social bainhira la ko’alia  mos kona ba justisa social, tanba justisa social bele dehan katak fó asesu ba ema hotu hodi hela iha fatin diak, maibé ita labele haree ba liafuan sira ne’e hanesan direitu ida ba uma luxu estadu nian ne’ebé uza to’o funsaun remata.

Signifika katak fo asesu ba edukasaun ba ita nia oan sira maibe la signifika katak ex titulares sira nia oan maka iha direitu ba livru, ekipamentus no eskola sira ne’ebé di’ak hodi hametin nafatin siklu titular sira nia iha familia ki’ak  sira nia le’et.

“Tanba ne’e sidadaun no organizasaun hakarak rekomenda ba PN ka orgaun kompetente sira atu halakon lei ne’e tanba la justu no prosedimentu tenke nesesáriu ba ninia revogasaun,”katak nia.

Tuir observasaun, sosiedade sivil sira ne’ebé  ba partisipa iha enkontru ida ne’e maka reprezentante hosi ONG Luta Hamutuk, ONG Belun no Sentru Quesadhip Ruak.(mj4)

Timor Post