POLEMIKA EZONERASAUN, LERE ANAN TIMUR HASORU PM RUI

Xefi Estadu Maior F-FDTL, Major Jeneral Lere Anan Timur, Segunda (29/02), hasoru Primeiru Ministru (PM), Rui Maria de Araújo.

Enkontru Xefi Estadu maior F-FDTL Leren Anan Timor ho Primeiru Ministru Maria de Araújo nee deskonfia koalia kona ba polemika ezonerasaun nian.

Enkontru entre Xefi Governu ho Xefi Estado Maior Forsa Armada ne’e, taka ba publiku, li-liu Jornalista sira hodi halo kobertura.

Hafoin enkontru remata iha tuku 10:15 OTL dadersan, Lere sai hosi Palasiu Governu, wainhira jornalista sira tenta halo konfirmasaun, maibe Jeneral Lere lakohi fo komentariu, no nia dehan deit, ba jornalista sira atu husu deit asuntu ekontru nee ba ministru sira, hodi hakat ba sae kareta.

Iha oportunidade ne’e Primeiru Ministru, Rui Maria de Araújo lakoalia konaba assuntu ekontru nian ba jornalista sira maibe aproveita momentu nee hodi husu ba F-FDTL atu mantein professional no labele iha komentariu ba asuntu ezenorasaun.

“Sira forsa la iha komentariu ba ida ne’e, forsa   professional sira hein deit desizaun   ne’ebe maka Estadu foti,”haklaken PM Rui.

Tuir observasaun, JN-Diário nota katak, Xefi Estadu F-FDTL, Major Jeneral Lere Anan Timur ba Palasiu Governu ne’e uza farda servisu nian no hetan eskoltu husi Polisia Militar sira.

Kazu ezonerasaun iha ona TR

Polimika ezonerasaun Chefe Estadu Maior Forsa Armada, Major VI Governu to’o agora la simu desizaun Prezidente Republika (PR), Taur Matan Ruak, kona-ba ezonerasaun Xefi Estadu Maior F-FDTL, Major Jeneral Lere Anan Timur, tanba ne’e iha semana kotuk lori ona kazu ne’e ba Tribunal Rekursu (TR) .

“Governu nia pozisaun klaru, Governu la simu desizaun ne’ebe maka Prezidente Republika Taur Matan Ruak foti, Governu lori ba Tribunal depois ita hein, Tibunal desidi oinsa, esplika Primeiru Ministru (PM) Rui Maria de Araújo, ba jornalista iha Palasiu Governu, Segunda (29/02.

Nune’e mos PM Rui, responde preokupasaun PR Taur nian ne’ebe maka husu Governu atu aprezenta estudu viabilidade kona-ba projetu tasi mane, tanba projetu ne’e halo públiku konfuzaun.

PM Rui dehan, estudu viabilidade ne’e aprezenta ba Prezidente Republika Taur Matan Ruak, iha semana liu ba.

“Ne’e haruka hanesan informasaun, señor Prezidente iha kompetensia atu husu Governu fo informasaun politika ne’ebe iha kompetensia Governu nian atu kondus, entaun iha kontekstu ida ne’e señor Prezidente husu informasaun, Governu haruka,”tenik PM Rui. avi

Jornal Nacional

Somocho: Polemika Bele Mosu, Lider Istoriku Tenki Hamutuk

DILI - Veteranu sira husu Lider istoriku tenki hamutuk, tamba sira maka nasaun nee nia hun no abut, maibe sira kuandu fahe malu, tamba deit difernsia politika nasaun bele lao rungranga.

Lia hirak nee hatoo husi Veteranus Agustinho Siquera Alias Somocho, ba STL hafoin Konfrensia Nasional Veteranus iha, CCD, Eis Merkadu Lama, Dili, Tersa (01/03/2016).

Polemika neebe mosu nee sai problema tiha ona, maibe ami veteranus sira nia perokupasaun maka halo oinsa ita nia lider sira neebe uluk hamrik iha funu nia oin nee atu tuur hamutuk fila fali.

Ami laos kaer lei, maibe ami hakarak sira nia domin no amizade entre sira hanesan Maun Boot Xanana, Ruak, Lere, Lu-olo ho Mari Alkatiri, ami hakarak sira nia relasaun nee diak, maibe difrensia politika nee normal, sira bele kritika malu maibe sira la bele fahe malu,” hateten Somocho.

Nia hatutan Eis Grileiru Xanana Gusmao tuir lolos nia la entrega medalla Calor grileiru, maibe iha diferensia politiku ka ideia maka nia entrega. Konaba nia rezistu ka la rezistu nee ema hotu-hotu inklui komunidade internasional kuinese, tama nia maka uluk komanda funu too hetan indepedensia.

Nune mos Veteranus Tome Soares hateten lider istoriku sira iha diferensia politika, maibe sira nia hanoin no sira nia domin boot ba nasaun ida nee sira nunka sobu, tamba nee povu tomak iha TL la bele laran taridu, konaba polemika neebe mosu, tamba problema novel altu nia, laos problema povu, neduni povu tenki tuur hakmatek. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta (2/3/2016). Joao Anibal/Madalena Horta

Suara Timor Lorosae

Vota Unanimidade, Horta Konsidera Lisaun ba Mundu

DILI - Reprezentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasional (PN) durante tinan tolu halo votasaun unanimidade ba Orsamentu Jeral Estadu (OJE), sai hanesan lisaun ba mundu neebe susar hetan konsensus.

Tuir Eis Prezidente Republika no Premiadu Nobel da Paz Jose Ramos Horta katak kuandu Parlamentu halo votasaun unanimidade nee diak, signifika Parlamentu no Governu hatudu sira nia matenek hodi halo negosiasaun.

Votasaun unanimidade signifika Parlamentu no Governu hatudu sira nia matenek hodi halo negosiasaun nee sai lisaun ida ba nasaun seluk tamba Nasaun barak la hetan konsensus no sai obstaklu ba dezemvolvimentu tamba laiha konsensus,” dehan Horta ba Jornalista, Segunda (29/02/2016) iha Palasiu Prezidensial Nicolao Lobato.

Nia hatete nudar demokrata neebe koalia iha liur dalan barak sempre hatete demokrasia laos tenki iha votasaun neebe mak halo balun manan no lakon, maibe hatudu matenek kuandu konsege hetan konsensus.

Iha fatin ketak Vice Prezidente PN Adriano Nacimento katak mensazen nee importante atu  halo reflesaun ba ukun nian hotu-hotu iha Parlamentu, governu no Timor oan hotu halo reflesaun konaba prosesu tomak hahu husi ukan Aan mai too ohin loron. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta (2/3/2016). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Osan Mak Halo Veteranus Falsu Mosu

DILI – Iha mundu osan mak boot liu hotu-hotu tanba realidade hatudu katak tan deit atu hetan osan, ema neebe mak la partisipa iha funu luta ba ukun an, ikus mai deklara an sai hotu veteranus tanba nee persija investigasaun neebe mak klean.

Veteranus Antonio da C. Silva “Tera Mau Bulak”, ba jornalista sira iha Centru Convensaun Dili (CCD) Tersa (01/03/2016) hatete ema hotu hakarak osan no tanba osan mak hamosu mos veteranus falsu.

Nee naksalak uluk hahu kedan husi rejistu agora se ami veteranus neebe mai husi ailaran mak organija hodi rekuinese ema mak tau naran nee diak agora ida nee bolu ema ida-ida mai deit nee problema agora buat ida osan nee mak dada ema atu sai hotu veteranus tanba ema hotu hakarak osan no tanba osan mak mosu ona veteranus falsu,” dehan Tera Mau Bulak.

Nia mos husu ba komisaun organijadora atu identifika didiak dadus veteranus liu-liu ba veteranus neebe mak falsu, no wainhira identifika ona tenke prosesu tuir lei neebe mak iha hodi lori ba prijaun, tanba bosok ona nasaun no povu tomak.

Iha fatin hanesan veteranus, Aleixo Bere da Silva, mos hatete tuir nia hare veteranus falsu mosu tanba deit familia balu mak suporta hodi trata dokumentus, no iha ona keisa barak mak hatama ba komisaun homenajen atu identifika. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta (2/3/2016). Thomas Sanches

Suara Timor Lorosae

Governu Iha Direitu Lori Desizaun Prezidente ba Tribunal

DILI – Sestu governu konstitusional iha direitu tomak hodi lori desizaun Prezidente Republika Taur Matan Ruak ba Tribunal Rekursu, hodi hare tuir lei ba nomeasaun Major Jeneral foun iha Institusaun Falintil Forsa Defeza Timor Leste (F-FDTL).

Tuir Asesor Politika Prezidensia Republika Filipe da Costa katak governu lori desizaun Prezidente ba nomeasaun major jeneral foun iha Institusaun defeza nee dalan legal, neebe foti tamba Prezidente Republika mos lori prosesu orsamentu ba iha Tribunal Rekursu.

Nomeasaun nee, hau hanoin governu iha direitu neebe hanesan ho Prezidente Republika hodi lori desizaun Prezidente Republika ba iha Tribunal neebe depende Tribunal Rekursu mak sei tetu tuir ita nia lei neebe mak iha,” dehan Filipe ba STL, Tersa (01/03/2016) iha Sentru Konvensaun Dili.

Nia hatete Tribunal Rekursu mak sei tetu lei organiku, Dekretu Lei tan nee fiar katak Tribunal sei halo desizaun ida neebe mak diak no sei la afavor ba parte seluk, tan nee governu iha direitu lori desizaun Prezidente ba tribunal.

Iha fatin hanesan Eis Ministru Interior Rogeiro Lobato hatete nomeasaun neebe mak iha tenki infrenta situasaun ho kalma laiha buat ruma atu naksobu iha Timor, tamba liafuan mak baku malu.

Hatan konaba Governu lori desizaun Prezidente ba Tribunal Rekursu, Rogeiro husu media sira atu koalia ho governu tamba nia parte la hola parte iha membru governu. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta (2/3/2016). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Povu Labele Mete Iha Politika, Riak Leman: “Krize 2006 Loke Ona Ita Nia Matan”

DILI – Veteranus sira husu ba povu tomak liu-liu joventude atu labele mete iha politiku relasiona ho polemika politika neebe mak oras nee namanas hela iha publiku nia leet, atu nunee bele garante pas no estabilidade iha TL.

Veteranus Riak Leman, ba jornalista sira iha Centru Convensaun Dili (CCD) Tersa (01/03/2016) husu ba povu tomak atu halo tilun diuk hodi labele rona polemika politika neebe mak namanas hela iha rai laran.

Tendensia politika neebe akontese iha rai laran nee buat ida neebe mak normal tanba Prezidente da Republika ema ida neebe mak mai husi ailaran nunee mos ho maun boot Xanana mos mai hotu husi ailaran no ita tomak tanba nee ita hotu apoiu atu rejolve problema nee tanba ita ukun an ona tanba nee husu ba povu tomak liu-liu jovens sira lalika se tilun ou halo tilun diuk hodi lalika rona ulun sira nia problema tanba krize 2016 nee hanesan lisaun bot ida ona ba ita hotu hodi loke ona ita hotu nia matan” dehan Riak.

Nia mos husu atu ida-ida halo nia aktividade hanesan babain tanba nia rasik la fiar katak fundador nasaun ida sei estraga fila fali nia nasaun neebe mak hari ho ran no ruin, no nia mos fiar katak buat hotu sei iha ninia solusaun sein iha problema.

Iha fatin hanesan, Antonio da C. Silva “Tera Mau Bulak” mos husu ba PN nomos membru Governu atu labele fo komentariu oin-oin hodi hamosu konfujaun, maibe hotu-hotu tenke hakmatek hodi kontribui atu rejolve polemika politika nee. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta (2/3/2016). Thomas Sanches

Suara Timor Lorosae

Xanana Entrega Medalia, Lu-Olo No Comment, Prezidensia Sei Kordena Komisaun Homenazen

DILI - Eis Gerileiro Xanana Gusmao entrega hikas medilia Orden Colar de Guerileiru ba Xefi Casa Civil Palasiu Prezidensial, tamba lamerese simu Medalia nee, halo Prezidente Partidu Fretilin Fancisco Guterres Lu-OLO lakohi fo komentariu.

Tuir LU-OLO katak Eis gerileiru no Eis Primeiru Ministru atual Ministru Planiamentu Estrateziku Investimentu Xanana Gusmao entrega fila fali medalia orden gerilia, nia parte lakohi halo Interpretasaun.

Hau labele halo Intrepretasaun konaba Xanana entrega medalia, no iha tempu ita sei hare tamba iha nia tempu neebe hau la bele fo komentariu,” dehan Lu-Olo ba Jornalista, Tersa (01/03/2016) iha Sentru Konvensaun Dili.

Hatan konaba intrega Medalia nee sei iha Implikasaun, Lu-OLO hatete nia parte kontinua mantein no lakohi koalia ba Xanana neebe Intrega ona medalia ba Xefi Casa Civil iha Palasiu Prezidensial Nicolao Lobato.

Iha fatin hanesan Veteranus Rogeiro Lobato hatete desizaun Maun boot Xanana Gusmao, nudar Timor oan tenki respeita tamba desizaun nee nia hola rasik, tan nee hotu-hotu tenki respeita.

Nunee mos Asesor Politiku Prezidensia Republika, Filipe da Costa hatete Xanana intrega fila fali ona medalia ba Palasiu Prezidente liu husi xefi kaza sivil, neebe konfirma ona katak iha duni ona karta no medalia neebe intrega fila fali ba Xefi Casa Sivil. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL Web, edisaun Kuarta (2/3/2016). Timotio Gusmao

Suara Timor Lorosae

Konferensia Nasional Veteranus, Lu-Olo: “Ita La Bele Fo Tusan Ba Estadu”

DILI - Veteranu sira iha Timor Leste (TL), la bele fo tusan ba estadu, maibe estadu hanesan sasin ida hodi rekuinese luta nain sira nia sakrefisiu ba funu libertasaun nasional nee.

Tuir Eis Gerileiru Fransisco Guterres Lu-Olo katak iha veteranus nia kotuk iha istoria ida, neebe liu husi obra sira tomak e obra mos ba sira tomak neebe ohin loron la bele hamutuk ho sira iha fatin nee.

Tamba nee ita la kohi halo ida nee ba ita nia estadu Timor Leste hanesan tusan ida, maibe estadu hanesan sasin ida hakarak atu fo direitamente ba ema feto no mane sira hotu-hotu, neebe maka husi frente tolu ida nee fo ninia kontribuisaun,” katak Lu-Olo, liu husi Konfrensia Nasional Veteranus nia, iha CCD, eis Merkadu Lama, Dili, Tersa (01/03/2016).

Nia hatutan sasin nee lori liu husi Lei Inan Kostituisaun RDTL, hodi hari feto no mane sira halo funu iha Frente Kladestina, Frente Armada no Frente Diplomata, TL ohin sai estadu ida indepedente.

Iha fatin hanesan Vice Ministru Solidaridade Sosial Miguel Manetelu hateten liu husi konfrensia   nasional vetranus nee, bele redus rezultadu diak ba veteranus hodi hotu-hotu kontribui hadia dezenvovimentu.

Iha konfrensia ida nee mos partisipa husi Primeiru Ministru Rui Maria de Araujo, Prezidente Republika Taur Matan Ruak, Xefi Estadu Maior Jeneral F-FDTL maior Jeneral Lere Anan Timur ho membru, Prezidente Parlamentu Nasional Vicente Guterres, Veteranus inklui Kompaneiru da luta sira neebe uluk luta iha frente diplomatiku husi Australia, Portugal, Inglatera, Macau. Joao Anibal

Suara Timor Lorosae

GOVERNU LANSA WEBSITE GABINETE FRONTEIRAS MARÍTIMAS

VI Governu, liu hosi Primeiru Ministru (PM), Rui Maria de Araújo, akompanha ho Ministru Planeamentu Investimentu Estratejiku (MPIE), Kay Rala Xanana Gusmão, Segunda (29/02), lansa website Gabinete Fronteiras Marítmas (GFM).

Prosesu atu loke website GFM ninian ne’e, hakerek www.gfm.tl, depois iha ne’e ba sei mosu programa barak kona-ba informasaun oi-oin kona ba fronteiras marítimas ninian.

Seremonia lansamentu ne’e hala’o iha Palasiu Governu, ne’ebe maka partisipa hosi, Ministru Defeza Cirilio Cristovão, Ministru Petroliu Rekursu Naturais (MPRN), Alfredo Pires, membrus organizasaun Sosiedade Sivil, Combatentes Libertasaun Nasional husi Australia, Portugal, Inglatera.

M Rui hatete, lansamentu ofisial website GFM ninian, iha okaziaun ida ne’ebe maka ho haksolok tebes.

“Website ne’ebe maka rejumu ita nia fronteira, informasaun kona-ba lei internasional ne’ebe maka importante mapas ho perguntas barak ne’ebe maka husu bebeik,”dehan PM Rui, liu husi diskursu, wainhira hala’o lansamentu ba GFM ne’e.

Nia dehan, maluk sira hotu hatene delimitasaun fronteiras maritimas   ne’e hanesan prioridades nasional ida ba Timor Leste.

“Prioridade ne’e mosu tanba   ita kompleta   ita nia soberania, ida ne’e hanesan hakat ikus liu atu bele to’o iha ne’eba hodi kompleta ita nia soberania independente Timor Leste ninian,”tenik PM Rui.

Besik tinan 14 ona, hahú hosi restaurasaun independensia, Governu halo ona buat barak, hanesan halo sosio ekonomiku lubuk bo’ot ida ona.

“Ita harii fundasaun konstruksaun Estadu, fundasaun konstruksaun nasaun ninian, ita konsege hases a’an Estadu frajil, ita hahú la’o dadauk ona ba dezenvovimentu ne’ebe maka maka’as iha area oi-oin, maibe ita nia dezenvolvimentu la kompletu, wainhira ita la reindifika kompletamente   ita nia soberania maritime,”hateten PM Rui.avi

Jornal Nacional

BANKADA CNRT-FRETILIN: PR TAUR “INSULTA” PN

Bankada parlmentar, CNRT ho FRETILIN konsidera mensajen Prezidenti Republika (PR), Taur Matan Ruak nian, iha Parlamentu Nasional, foin lalais ne’e, la iha edukasaun sivika.

Liu husi deklarasaun politika ne’ebe mak halo iha plenaria PN, Segunda (29/02/2016), Bankada CNRT reafirma katak, PR Taur uja uma fukun PN insultu propriu PN hanesan segundu orgaun soberania ho ninia kompetensia apropriadu atu halo legislasaun, fiskalizasaun no desizoens politika.

CNRT konsidera PR Taur uza PN hodi halo mensajen ne’ebe la iha karakter edukasaun sivika. “Ida ne’e ita hanorin ita nia povu atu halo julgamentu publiku ba ema kualker ida ne’ebe sira la gosta hodi hamate karater ema ninian, maske nune’e ita nia povu matenek no maduru liu ita Lolos ne’e orgaun soberania sira hatudu exemplu ne’ebe diak hodi ajuda hametin koesaun nasional no hatudu exemplu ba povu katak ita nunka julga ema iha publiku, bainhira tribunal seidauk hamosu sentensa ba ema ne’e, maibe hahalok ida ne’e refleta situasaun ida seriu no fomenta liu tan situasaun ne’ebe oras ne’e la’o hela iha ita nia nasaun ne’ebe presiza koriji maka ema ida seidauk hetan julgamentu ka sentensa iha tribunal maibe publiku halo uluk ona julgamentu ba nia iha tempu ne’e mos bele hamate ema nia karater atu defende nia an, maske ita hakarak defende nasaun ne’e sai hanesan ne’e,” hateten deputado bankada CNRT, Aderito Hugo da Costa ne’ebe reprezenta bankada CNRT.

Atual Vise Prezidenti PN ne’e mensiona katak, mensajen hirak ne’e larefleta ba substansia ezonerasaun Xefi Estadu Maior Lere Anan Timur no nomeasaun Xefi Estadu Maior Jeneral foun, Brigadeiro Filomeno da Paixão de Jesus, ne’ebe mak sai polemika durante semana rua iha publiku.

Bankaka CNRT lamenta tebes, tanba PR Taur akuza deputadu sira autoriza Governu halo esbanizamentu ba osan Estado nian, ami hakarak hato’o ba Prezidente republika katak, deputado sira iha uma fukun PN hatene povu nia susar no terus, tanba ami mos semana-semana tun ba aldeia no suku hodi koalia ho povu hodi hatene sira nia susar, atu hateten lolos katak, partidu sira ne’ebe iha asentu parlamentar ninia estrutura husi nasional to’o baze ne’ebe sira nia kuadru serbisu sira fo serbisu no informasaun ba deputado sira ne’ebe deputado sira hatene liu do que orgaun pesoal ida, atu deklara katak nia (red-prezidente) mak hatene liu povu nia susar no terus loron bailoron.

Tanba ne’e maka PN mos iha sentidu responsabilidade ba povu, liu husi aprova orsamentu iha PN, tanba sira hatene katak orsamentu pelu minimu mai atu responde ba nesesidade povu nian, to’o ohin loron pelu menus povu barak mak muda ona sira nia vida. Desde iha tinan 2002-2016 situasaun iha TL muda maka’as ona, estrada balun ne’ebe liga ho munisipius hanesan Dili-Ermera, Dili-Liquisa no ba to’o ba mota ain batugede halo halo ona no parte balun diak dadauk ona. Irigasaun mos diak ona no agora ajuda ona ita nia povu sira halo natar, nune’e mos central elektrisidade rua ne’ebe mak fornese ona elektrisidade rua ba iha povu teritorio TL laran tomak.

Estabilidade no seguransa la’o diak hela, mensajen PR nian ne’e mos minimiza poder orgaun Estadu nian hanesan parlamentu nasional ne’ebe tuir prezidente republika konsidera hanesan orgaun yes men ka tau deit karimbu ba aktu ejekutivu nian.

Bankada CNRT hakarak esklarese katak, Prezidente Republika hato’o iha nina diskursu katak mandatu ba xefi Estado Maior Jeneral F-FDTL no ninia vise tinan rua-rua deit, ne’e lalos, tanba tuir numeru 3 artigu 74 dekretu lei numeru 7/2014, 12 de Marsu estatutu dos militares katak exerciciu ba kargus de xefi- Estado- Maior-General F-FDTL no Vice-Xefi Estado-Maior-Jeneral das F-FDTL ninia duração maxima tinan hat, bele renova ka foti hikas fali ba dala ida tan.

Maior Jeneral Lere Anan Timur asumi kargu xefi Estadu Maior Jeneral das F-FDTL hahu iha Outubru 2011, to’o Outubro 2015 mandatu ba primeiru mandatu hotu no sei bele prolonga tan dala ida tuir numeru 3, artigu 74º ne’e.

Ba kargu xefi Estado Maior das F-FDTL e de komandante de Componente sira mandatu ho durasaun maxima rua rua no bele renova dala ida deit, tuir no. 2, artigu 75º, mas ba kargu Chefe Estadu Maior no Vice Chefe Estado Maior lae, tuir lei tinan hahat.

Tuir alinea (m) art. 86 Constituicao da Republica katak : Nomeia no hasai Chefe-Estado-Maior General Forcas Armadas no Vice xefi Estadu Maior general das Forcas Armadas tuir proposta Governo nian. Ida ne’e atu hatete katak poder ida ne,e nudar poder kondisionado tamba hirarkiakamente no administrativamente xefi Estado-Maior-General das Forcas Armadas responde ba Governo no Governo mak defini Politika Geral do Pais inklui mos politika defesa nasional nian, tuir art. 115 CRDTL, tamba ida ne’e mak nomeasaun no exenorasaun ba CEMG no Vice CEMG das Forcas Armadas la liu hosi propopsta do Governo ne la los no viola CRDTL no Lei oan sira seluk.

Baseia ba Artigos hirak ne’e, tuir Lei no mos CRDTL, Bankada CNRT deklara apoia inkondisionalmente apoiu rekursu kontensiozo nebe mak IV Governu konstitusional hato’o ba iha Tribunal de Rekursu hodi halo apresiasaun ba aktu Prezidente republika kona ba asuntu refere.

Bankada CNRT profundamente lamenta ho hahalok Prezidente Republica ne’ebe la mai ho preparadu ho intervensaun eskrita hodi fahe ba membru Parlamentu Nasional tuir CRDTL ne’ebe mak Prezidente Republica husu.

Bankada CNRT ejiji formalidade no labele uza improvizaun politika, PR uza espasu publiku (plenaria do PN) hodi halo atakes no insultus pesoal sem fundamentu ba lider nain rua mak, Kayrala Xanana Gusmao nudar Prezidente Partidu mais votadu, CNRT no Mari Alkatiri nudar Sekretario Geral Partidu Fretilin.

Partidu Politiku nudar Instituisaun demokratiku ne’ebe mak Prezidente Republika tenke respeita. Ho atake pessoal ka defamasaun ne’ebe PR halo nudar hahalok ida ne’ebe mak hatun mos Instituisaun do Estado Prezidensia Republika nia reputasaun.

Iha fatin hanesan, deputado Francisco Miranda Branco reprezenta Bankada FRETILIN dehan katak, FRETILIN hakarak aproveita antena hodi lori edukasaun sivika ba sidadaun tomak la’os aproveita fali antena ida ne’e hodi dezeduka sivikamente povu no sosiedade.

“Iha sosiedade sivilizadu tuir sibilizasaun ne’ebe ita hala’o hamutuk iha tinan atus ba atus lisan no tradisaun ne’ebe hanorin ita atu respaita malu, ho sentidu Estado bankada FRETILIN laabandona parlamentu nasional liu tiha mensajen do Estado hodi ba komprimenta PR Taur,” hateten Francisco Branco.

Espetativa povu tomak atu rona mensajen husi Estado tuir artigu esperitu konstitusaun artigu 74 PR nudar simbulu unidade Estado no regular funsionamentu normal institusaun Demokratiku Estado nian hodi rona mensajen Estado bele lori resposta diak no hakmatek mai povu tomak no preukupasaun ba polemika ne’ebe mosu iha sosiedade nia laran.

Reprezentante povu tomak iha uma fukun povu nian fo atensaun especial ba PR atu lori mensajen Estado tuir konstitusaun haruka, maibe prezidente republika mai iha uma fukun povu nian iha espasu ne’ebe halo pratika ba pratika prosesu demokratika ita nia rain, mensajen ne’ebe latuir espetatiba reprezentante povu nian no sosiedade atu halo edukasaun publika ba ita nia povu.

PR Taur lori kestaun inportante tolu liu husi mensajen ba povu tomak iha uma fukun nian ba povu iha teritoriu nasional tomak, kestaun inportante ne’ebe prezidente foti iha nia mensajen Estado maka kestaun koezaun polika sosial.

“Tuir ami nia vizaun koezaun politika nudar fundamentu Estado inportante ba prosesu konstrusaun hametin Estado foun hanesan republika demokratika Timor-Leste, tanba esperiensia hatudu ona mai ita katak bainhira laiha koezaun politika maka ema seluk bele uja hodi hafera ita nia koezaun hodi lori krizi oi-oin hodi empata ita nia prosesu hametin Estado hodi lori dezenvolvimentu nasional, maibe koezaun ne’ebe Prezidente republika foti kontradis iha momentu istoriku ne’ebe iha Timor laran tomak halo esforsu hodi hametin iha tempu ne’ebe ita hakarak hahu fali dialogu ba fronteira maritima, mensajen ne’e sai kontrario atu hametin ho koezaun politika sosial lolos, latuir kna’ar, prezidente republika nudar defensor nasional tuir konstitusaun republika hakerek,” hateten Francisco Branco.

Iha mensajen ne’e, figura politika lider nasional rua hanesan mos lider politiku partidu rua hetan atake pesoal iha mensajen do Estado ba povu tomak, Prezidente republika mos fahe ita nia sosiedade iha klase rua, hanesan klase previliziadu no klase sidadaun segunda klase.

“Ita agora dadauk halo teste ba ita nia konstitusaun republika, atu halo komprimentu saida mak konstitusaun hakerek no sistema ne’ebe ita hili tiha ona, atu prova iha realidade sistema de interdependensia orgaun soberania atu halo second balace sistema prezidensialista ne’ebe iha konstitusaun hakerek,” nia hateten.

Bankada FRETILIN lamenta tebes, prezidente republika uja uma fukun hodi halo atakes pesoal no atake politiku hodi tenta halo palasial ba figura inportante rua nasaun nian kontrario ho esperito konsiliasaun dok liu husi koezaun politika ne’ebe nia temi no defende.

FREILIN mos husu prezidente republika atu lori alegasaun ne’ebe foti ba figura inportante ba nasaun no Estado TL, hanesan Mari Alkatiri no Xanana Gusmão tuir prosesu tomak no tuir konstitusaun haruka, la’os mai deit halo alegasaun hodi hafoer sira nia naran no repurtasaun maibe lori ba dalan los, lori alegasaun sira ne’e ba dalan los, maka edukasaun civika diak ita halo ba ita nia povu no nasaun, la’os aproveita espasu demokratiku ne’ebe konstitusaun preve hodi mai halo alegasaun falsu no desakredita figura inportante rua. Mia

Jornal Nacional

XANANA GUSMÃO:“TL LAIHA TAN ESTADU FALHADU BA DALA II”

Ministru Planeamentu Investimentu Estratejiku (MPIE), Kay Rala Xanana Gusmão, hateten, Timor Leste laiha tan Estadu falhadu ba dala II (rua).

“Timor Leste nudar nasaun foun ida, nasaun   ne’ebe maka sai mos nasaun falhadu iha tinan 2006. Ha’u fiar katak, señor sira   ne’ebe la rona dezenvolvimentu atual politika nasaun nian, maibe ha’u garante katak, no sei laiha tan Estadu failhadu ba dala II, ami Timor oan la loke dalan tan ba ida ne’e,”afirma eis Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão,bainhira hato’o nia diskursu, iha Forum Ekonomiku Global CPLP ne’ebe hala’o iha salaun Nobre Ministeriu Negosius Estranjeirus no Kooperasaun (MNEK) Praia dos Coqueiros Dili ,Sesta (26/02).

Maske nune’e, Xanana rekoñese, frajilidade husi Timor oan rasik, no sei iha frajilidade ba instituisaun Estadu nian.

“Ami iha faze ida ne’ebe maka la’os konstruksaun, maibe hametin uluk lai instituisaun Estadu nian iha prosesu foun ida ne’ebe maka ba konstruksaun nasaun ne’e,”tenik Kay Rala Xanana Gusmão.

Iha prosesu konstruksaun nasaun nian, “Ha’u hakarak dehan katak, iha tinan 2002 no 2007 ami iha iha setor emprezarial   iha embriaun atu defini no buka hela fatin ida hodi halo afirmasaun iha 2007 no 2012,”dehan Kay Rala Xanana Gusmão.

Servisu hamutuk entre setor privadu   iha CPLP nia laran, tenki kona mos faze ida ne’ebe maka Capacity Building no hosi faze ida ne’ebe maka reformula mentalidade emprededor sira nian.

“Maibe ha’u fiar katak, ho sesaun tematiku hot-hotu ho material   ne’ebe maka   ita bo’ot sira iha   ne’ebe maka sai matadalan, liu-liu posibilidade Timor nian, bainhira ita koalia simu investimentu hosi rai liur, maibe ha’u fiar mos katak, ita bo’ot sira mos kompriende no ami bele, ami bele kuda bandeira CPLP nian iha parte hirak seluk,”haklaken Kay Rala Xanana Gusmão.

Nia dehan, ema bele halo komparasaun Timor Leste nudar nasaun ne’ebe kiik, bo’ot oitaun São Tome Principe, liu oituan Cabo-Verde ne’ebe maka furak tebes ho nia partikularidade kafe kulit kualidade rasik, maibe bele mos nudar tema ida ne’ebe maka atu diskuti diak liu tan.

Xanana afirma tan, Timor-Leste nudar plataforma CPLP nian iha Asia Pasifiku. “Indonesia ne’e rai bo’ot, rai ASEAN mos bo’ot, ha’u halo viazen ida ba rai ASEAN, atu lobby atu Timor bele simu atu sai mos membru ASEAN, Vietnam, Laos Kambodia, Miyanmar, presiza investimentu rai liur nian,”dehan Xanana.

La’os ema ekonomista

Nune’e mos, Ministru Planeamentu Investimentu Estratejiku (MPIE), Kay Rala Xanana Gusmão, rekonhese a’an katak, nia laos ema ekonomista.

“Ha’u halo tiha ona eskapa ida ba National Economic Social Commission Foreign no Pasiku iha Bangkok tinan ida nia laran, ami haksesuk kona-ba kestaun ida ne’ebe relasionadu ho rai ida desigualidade iha rai ida nia laran no iha   iha Asia Pasifiku nian, dala ruma setor privadu defende liu tan ba iha politika Governu nian, maibe ha’u la’os ema ekonomista, ha’u nia esperiensia uniku iha ekonomia maka bele fo kontratu ba ha’u nia familia sira, versaun   ne’ebe maka dadauk ne’e ha’u bele dehan setor privadu iha instrumentu ba ida ne’e bele halo ida ne’ebe maka Governu labele halo,”esplika MPIE Kay Rala Xanana Gusmão iha salaun Nobre Ministerio Negosius Estranjeirus no Kooperasaun (MNEK) Praia dos Coqueiros Dili.

Kay Rala Xanana Gusmão, fo hanoin tan buat balun katak,   iha Cipinang Indonesia, bainhira nia dadur fatin, hamosu kriji iha Asia no halo nia heroi ida momentu ne’eba maka Primeiru Ministru Malaysia nian.

Nia raelsa, wainhira la iha setor privadu ne’ebe maka forte karik, sei la iha lasu hosi instituisaun tomak Internasional sira.

Nune’e mos   Kay Rala Xanana Gusmão dehan, buat ida bisnis ba bisnis ne’e los. Tanba tenki hahú la’o.

“Ita tenki dudu ida ne’e, potensialidade ne’ebe maka bo’ot teb-tebes, tanba dadauk ne’e ita halo komparasaun fos Vietnam, tanba   ita nia produsaun la bo’ot hodi konsumu, tanba mudansa klimatika mos,”tenik   Kay Rala Xanana Gusmão.avi

Jornal Nacional

JORGE SERRANO:“EMPREZARIUS 800 PARTISIPA ENKONTRU B2B”

Dadus ne’ebe mak fo sai husi Prezidenti Konfederasaun Comunidade Paises das Lingua Portuguesa (CPLP), Jorge Serrano katak, iha enkontru B2B (Business to Business), emprezariu nasional hamutuk nain 800 (50%) mak partisipa.

Jorge Serrano hatete, iha enkontru B2B ne’e kuaze emprezariu hamutuk 800 mak konsege marka prezensa, tanba iha enkontru ne’e kada meja ida emprezario nain rua nasional ho internasional, signifika emprezariu Timor oan 400, emprezario internasional 400.

‘’Enkontru B2B ne’e lao ho sussesu tanba emprezariu nasional kuaze 50% mak hola parte,”hateten Jorge Serrano ba jornalista sira iha CCD, Sabado (27/02/2016).

Antes ne’e mos Jorge Serrano informa katak, enkontru B2B ne’e hanesan namora, katak, wainhira cocok sira bele kaben, karik la cocok buka fali seluk, maibe sira seidauk hatene akordu saida sira halo ona, tanba enkontru B2B ne’e segredu ida-idak nian.

Nia hateten, enkontru B2B ne’e la signifika emprezariu sira tenki mai hotu agora, emprezario marka ona sira nia oras atu halo enkontru B2B, komisaun organizadora I Forum Ekonomika Global CPLP fasilita deit fatin.

Jorge haktuir, la signifika emprezario nain 100 tama dala ida halo enkontru B2B, depende ba sira marka oras ba malu, depois ikus mak foin haree lista prezensa emprezario nasional hira mka konsege halo enkontru B2B ho emprezario internasional depois akordu saida mak sira atinji no iha area saida. Nia

Jornal Nacional