Kompensasaun atraza, rehabilitasaun estrada ne’ebé uza osan imprestimu lala’o

DÍLI - Ministru Obras Publika Trasporte no Komunikasuan Gastão Francisco de Sousa hatete rehabilitasaun  estrada ne’ebé fianasia husi Banku Dezemvolviemntu Asiatiku ba parte segundu, estrada ligasaun Aileu ba Ainaro ho kilometru 10  la konsege realiza tanba atraza iha kompensasaun ba komunidade nia rikeza ne’eb’e afetadu. “Imprestimu, maibe osan ne’e la tau tomak, tanba Governu mos tau nia osan, Governu tau osan boot liu.

Banku Munidal 40%, Governu Timor-Leste 60%. Agora prosesu atraza ne’e, tanba ai horis hanesan kafé, aidila, nuu  populasaun nian ne’ebé Governu atu kompensa ne’e mak halo atraza rehabilitasaun estrada,” Ministru Obras Publika ne’e kasu lia hirak ne’e ba jornalista sira iha nia knar fatin Merkadu Lama. Nia esplika tan  IV no V husi Aitutu ba Ainaro ne’e atraza tanba ne’e mak Governu lakohi halo lansamentu primeira pedra.

“Se halo lansamentu tiha mak depois hein fali tinan ida foin halo ida ne’e la di’ak, tanba ne’e mak Governu hakarak konpensa hotu tiha populasaun nia ai horis sira ne’e mak foin fo fiar ba kompañia hodi ezekuta.” Enkuantu parte III servisu lao dadaun, balu tama ona prosesu pagamentu, ba area ne’ebe la iha kompensasaun ne’e, kompañia komesa halao dadauk servisu. Agora parte  II entre Laulara ho Solerema ne’e mak Governu halo manutensuan deit para kareta bele liu. obra ne’e kaer husi kompañia Xina, Sandom Internasiaonal (CSIN).

Nia hatete, Ministeriu Obras Publika iha ona hanoin oinsa bele halo ho kualidade ne’ebé di’ak orsamentu ba ida ne’e, Governu sei haree tau ba ida ne’e liu husi Orsamentu Jeral Estadu ida ne’e mak situasuan Díli ba Ainaro nian. Agora husi lote III, IV, V ne’e kompañia Xina ida ho CICO manan kontratu atraves  konkursu internasional ne’e mak nia kaer. “Ita imprestimu ne’e agora dadaun, ajensia ida husi banku mundial, no ADB. ADB ne’e mak haree husi Tibar ba Likisa, Tibar ba Glenu no mos husi Manatutu ba Natarbora. Enkuantu Dili ba Baucau ne’e hare husi JAICA,” Ministru Gastão esplika.

Tuir nia Tibar ba Gleno ne’e nia progresu kuaze diak, tanba tuir kalendariu ne’ebe asina no kompañia promete sei halo hotu antes kontratu remata. Manatutu liga Natarbora lao tiha ona, ne’ebe kaer husi kompañia Xina ida ne’ebé servisu hamutuk ho kompañia Filipina, ne’ebé halao obra husi Manatutu ba Laklubar no husi fali Laklubar ba iha Natarbora kompañia Xina ida mak manan tanba ne’e iha  kontratu rua.  Enkuantu Díli ba Baucau ne’ebé kaer husi JICA mak atraza. Díli ba Baucau mos fahe ba rua Dili Manatutu, Manatutu Baucau.

Ministru Obras Publiku ne’e dehan Díli liga Manatutu kuaze faze final ona hein atu lori ba konsellu avaliasaun tekniku finanseira, depois ne’e lori ba Konsllu Ministru aprova kompañia ne’ebé mak bele kaer obra ne’e, agora Mantutu ba Baucau pra-kualifikasaun kuaze liu ona tanba submisaun dokumentu iha 12 agostu fulan ida liuba. Enkuantu kompensasaun osan iha ona, aprova ona iha komisaun aprovizionamentu fundu infra-estrutura (KAFI). Ministeriu mos rekolila hotu ona  dadus, prosesu agora iha Ministeriu Planeamentu Investimentu estrateziku (MPIE) no  hein intrega ba iha tizoreira atu selu povu nia ai han no ai horis sira.

Nia informa osan ne’ebé aloka ba kompensasaun millaun $6.7 ne’ebé sei realiza ba estrada hotu, hanesan Tibar ba Likisa, Díli ba Ainaro, Manatutu-Natarbora Díli Baucau. Nia dehan governu mos foin dadauk deskuti ho ADB atu haree mos fianseiru ba estrada Baucau liga Lospalos, Maubara liga Karimbala, Atabae liga ba Mota Ain. “ Se ida ne’e mak governu halo hotu bele, rezolve ona estrada ne’ebé ho kualidade husi mota ain ba to’o Lospalos, espera bele halo. pelumenus iha 2016 bele hahu ona,” dehan nia.

Alende ne’e estrada Munisipiu liga ba iha Postu admistrativu , governu sei haree husi orsamentu Jeral Estadu. Tanba politika governu nian mak imprestimu ne’e haree liliu ba atu resolve estrada nasional. “Por-exemplu hanesan projetu auto estrada, uma meia hahu ona no asina ona kontratu. Tribunal rekursu mos vistu ona, agora komesa hahu ona no governu mos komesa hahu ona pagamentu adientadu (uang muka) ba kontraktor sira,” Ministru ne’e informa. 

“Ministeriu Obras Publika mos la haluha estrada ejistente, estrada ejistente mos aprova ona iha KAFI hein kontratu para halao dadauk, agora mos taka kuak sira ne’e lao dadauk ona, tanba ita haree kondisaun estrada husi Salele mai too iha Zumalai ne’e estrada kondisau ladun di’ak,” Minsitru Obras publika ne’e dehan no rekoñese.

Nune’e governante ne’e mos afirma liu tan katak Governu mos haree estrada ba to’o Uatu Karabau ne’ebé at tebtebes ida ne’e aprova ona iha KAFI hein para istimula mos ita nia empreza lokal sira ne’e pelumenus taka netik estrada kuak sira ne’e para populasuan bele movimentu ba mai tanba sei iha faze ida ne’ebe Governu estudu hela oisa mak bele fo ba empreza lokal sira ne’e para bele hadia estrada sira ne’e.  

Enkuantu atu garantia projetu nia kualidade ne’e mak agora dadauk, Ministeriu Obras Publika servisu hamutuk ho Comiasaun Nasional Aprovizionamentu (CNA), atu haree kompañia ne’ebé hakarak duni atu mai dezemvolve nasaun foun ne’e. “Ba oin Governu sei haree ida ne’e, tanba kompañia San Jose ne’e hanesan lisaun ida ba iha Governu. Tanba osan imprestimu ne’e, tenki halo buat ne’ebé di’ak, kualidade ba ita nia bei ona sira,” dehan Gastão.

Estrada ligasaun Laulara ba iha Solorema tuir lolos realiza iha faze segundu, maibe Governu desidi la halo tanba governu mos hakarak hadia estrada husi mota ulun Komoro ba too iha Solorema.  ida ne’e halo hela no Solorema ba too iha Ainaro ne’e imprestimu husi banku mundial. (BT)

Business Timor