Krizi Klinika Bairopite, Se’e mak Parte husi Problema Internal ne’e?

Aniceto Guro-Berteni Neves *

Hanesan publiku akumpanha deklarasaun iha media no Dr. Daniel Murphy nudar mediku ne’ebe responsavel ba funsionamentu Klinika Bairopite (KBP), katak hahu loron segunda data 03 fulan Abril 2018, KBP hapara sira nia atendementu ba pasiente baisa (rawat nginap), taka fatin partus (la simu inan-isin rua ba partus), la atende pasiente mal-nutrisaun. Maibe sei kontinua deit fo konsulta ba pasiente baibain, enkuantu iha pasiente sira grave sei rekomenda ba HNGV;

Antes ne’e, iha tinan hirak-liuba KBP infrenta problema hanesan, konsege rezolve ho tulun husi Dr. Jose Ramos Horta nudar Prezidente Republika momentu-ne’e. Konsege rezolve situasaun balun maibe laos problema hotu iha KBP. Ema barak la hatene maibe realidade husi tempu ba tempu KBP kontinua sai objektu ba konflitu interese ba Timor-oan sira nian.  KBP funda husi Mana Lu Ismaik ho Dr. Daniel Murphy no hahu operasionaliza iha tinan 1998 hodi atende fo tratamentu ba guerileiru sira ho joventude sira ne’ebe moras ka hetan tiru kanek husi forsa Indonezia. Guerileiru ho joventude lubun ida konsege salva nia vida iha KBP ne’e. KBP karakteriza ho klinika ba ema kiak, kbit-laek sira, tamba ne’e hetan apoiu husi Povu husi Estadu Unidus Amerika (EUA), Povu Australia no seluk-tan. KBP sai opsaun ba ema kiak no kbit-laek sira tamba opsaun sira ba klinika privadu karun no pasiente sira senti seguru, familiar no hetan tratamentu diak ba moras hirak ne’ebe sira sofre inklui moras sira grave. Iha publikasaun tuir mai ami sei publika testimonia pasiente sira ne’ebe sai sasin ba atendementu iha KBP nian;  

Lo’os duni hanesan Ministro Saude Dr. Rui Maria de Araujo hateten iha kanal TVTL foin dadauk ne’e katak Governu fo apoiu liuhusi koloka pesoal mediku sira, maibe KBP iha problema internal ne’ebe tenki rezolve internalmente. Marcelo Amaral (Dirijenti Mediu ida husi Ministerio Saude) ha komunikasaun media sosial (facebook) konfirma konaba problema internal KBP nian no tenki rezolve. Dirijenti ne’e mos konfirma katak Konsellu-Board KBP nian mesak ema matenek ho rekursu kualifikadu deit nune para rezolve internalmente. Agora, mesak matenek no kualifikadu deit mais pior liu tiha atu labele rezolve problema internal ne’e. Seraque iha konflitu interese ba KBP? Apakah tebes, problema internal ne’e mak implika ka impede doasaun husi Povu Australia sira ba KBP ne’e? Presija buka-tuir hodi hatene!

Husi problema ida ne’e, ita bele detekta ona kauza indikasoens ba problema interna KBP nian! Iha informasaun ne’ebe indika ba diskonfia, katak iha Timor-oan balun ne’ebe senti-An riku no matenek hakarak sosa klinika ne’e hodi privatiza KBP nudar klinika komersial. No fim identifika mos katak pesoal ne’ebe Ministerio Saude mensiona nudar matenek e rekursu kualifikadu ne’e indika ba Timor-oan sira ne’ebe sai mos nudar Konsellu Board KBP nian. Sim Senhor! Sira susesu halo advokasia ba prestasaun servisu ekipa mediku KBP nian hodi hetan simpatia no apoiu husi Povu Australia ho osan no ekipamentu diak kada tinan inklui mobiliza apoiu mediku Australianu sira mai presta servisu iha KBP. Kestaun mak ne’e, se’e sira bele mobiliza opiniaun hodi hetan apoiu external, tamba-sa sira labele rezolve problema internal iha KBP ne’e rasik? Pior-liutan hatete ba fundador sira katak, fundador sira osan laiha atu sustenta KBP. Signifika Konsellu Board mak osan barak para sustenta sustentabilidade KBP ne’e, Presija buka hatene, tamba sa Konsellu Board iha osan ba KBP maibe duun fali dehan Fundador laiha osan? Presija buka-hatene! Nota katak, claim ne’ebe separa fundador ho Konsellu Board nudar surface factor iha kontradiksaun ida ne’e lori implika ba krizi KBP;

Klinika Bairopite tama iha krizi enkuantu akontese kontradiksaun entre Timor-oan sira iha Konsellu Board ho Fundador KBP (Mana Lu Ismaik & Dr. Daniel Murphy) ne’e. Pozisaun fundador KBP firme atu KBP nudar klinika ba ema kiak-kiak sira, Maubere-Buibere Ain-tanan kbit-laek sira nia klinika. Tamba prinsipiu ida ne’e kontrariu fali ho Timor-oan matenek sira iha Konsellu Board nian provoka krizi ne’e nia eskalasaun to’o agora. Tamba-sa, Konsellu Board balun duun Fundador laiha osan? Tamba, ikus mai nota katak iha tiha ona Konta Bankaria rua ba KBP. Konta bankaria ida toma konta husi Konsellu Board hodi asegura doasaun sira husi Australia. Konsellu Board laos ajuda rezolve problema internal ne’e maibe ikus sira deside harii ketak fali Klinika ida liuhusi Asosiasaun Maluk-Timor, planu atu harii iha Raikotu, Comoro Dili. Good Luck ba Maubere falsu!

Dirijenti KBP ne’e rekuinese ho desde inisiu apoiu doasaun hirak ne’e konsege presta atendementu kualifikadu iha KBP (fundus, ekipamentu mediku kualifikada, nsst). Maibe depois kontradiksaun hirak ne’e, KBP mantein deit ho fundus ne’ebe limita iha konta bankaria klinika nian. No agora hotu hodi nune implika ba redus servisu atendementu ne’e. Atu asegura KBP kontinua presta servisu atendementu ba Povu kiak, aileba kbit-laek sira, nune, atividade sosiedade sivil, estudante universitariu inisia hodi mobiliza asaun solidaridade Centavos $0.05 ba salva ema moras iha KBP. Mai ita fo tulun-ba, so ita ne’ebe moras no kbit-laek mak hatene susar no terus maluk moras sira, so ita ne’ebe kbit-laek mak hatene maluk sira ne’ebe kbit-laek! Labele sai Maubere Falsu! Ba situasaun ida ne’ebe tau KBP iha risku, ami sei buka nafatin kanal informasaun no publika ba Povu Timor sira hatene! Perguntas, seraque harii fali klinika foun ho naran Asosiasaun Maluk Timor nudar solusaun ba krizi KBP? Ka, nudar maneira atu hamate KBP tamba nudar fatin ba ema kiak no kbit-laek sira ne’ebe laiha kapasidade atu selu? Sei kontinua buksa hodi deskobre realidade loloos iha episode tuir mai. Adeus!

* Trabalhdor UNTL no membru Movimentu Solidaridade Salva Clinica Bairopite