segunda-feira, 27 de julho de 2015

Opozisaun traballista australiana apoiu inisiu hosi negosiasaun kona-ba fronteira ho Timor-Leste


Partidu Traballista hanesan partidu opozisaun australianu, horisehik aprova ona movimentu ida ne’ebé promete, bainhira to’o iha Governu, hodi hala’o inisiasaun kona-ba fronteira maritima permanente ho Timor-Leste, durante sira-ninia Konferénsia Nasional.

Movimentu ne’e aprezenta hosi eis-deputada traballista Janele Saffin no apoia hosi Mark Dreyfus, prokuradór jerál “sombra” (portavóz hosi partidu be tema refere) no kompromete futuru Governu traballista nian ida ne’ebé hakarak halo negosiasaun ho Timor-Leste, nomós haree hikas pozisaun australiana nian, karik sai hosi parte Lei Tasi (UNCLOS) ka la’e.

Eskluzaun hirak ne’e, fó implikasaun, ezemplu katak Austrália larekoñese nem Tribunál Internasionál Justisa nomós Tribunál Internasionál ONU (Organizasaun Nasoens Unidas) kona-ba Lei Tasi nian ne’ebé hanesan mediadór ba dispusta hosi fronteira ne’e.

Ba Agio Pereira, ministru Estadu no Konsellu Ministru Timór, desizaun hosi Partidu Traballista “nia apresia tebes” no hatudu katak traballista-oan sira kontinua lidera reverzaun hosi polítika kona-ba Timor-Leste.

"Ami apresia tebes ho atitude foun australiana nian. Karik Traballista sira konsege ka’er Governu, maka sei rekua ba iha desizaun 2002 nian, bainhira sira hasai jurisdisaun hosi tribunál internasionál nian", haktuir iha Díli.

"Iha Austrália, bainhira partidu opozisaun bot muda polítika maka sei influensia partidu Governu nian. Ha’u otimista ba iha mudansa refere ", dehan ba Lusa.

Definisaun permanente hosi fronteira maritime entre nasaun rua hanesan asuntu bot ida hosi relasaun bilaterál, liu-liu hafoin Timor-Leste akuza Austrália halo espionajen durante negosiasaun ba iha dezeñu hosi akordu ne’ebé oras ne’e daudaun defini Tasi Timór.

Timor-Leste mantén pozisaun Lei Tasi nian – liña ne’ebé fahe entre nasaun rua- ne’ebé parte bot hosi rekursu petróleu no gás naturál pertense ba iha Tasi Timór.

Kamberra defende pozisaun hosi basia continental, maibé rejeita kazu jurisdisaun hosi Tribunál Internasionál kona-ba Lei Tasi nian. Iha fulan juñu, Governu Timór fó sai katak hakarak atu Tribunál Permanente Arbitrajen, iha Haia (Olanda), loke hikas prosesu ne’ebé Austrália hetan akuzasaun katak hala’o espionajen durante negosiasaun kona-ba akordu hosi Tasi Timór.

Suspende tiha kazu espionajen ne’e, hafoin Timor-Leste aprezenta keixa daruak iha Haia kontra Austrália, kona-ba “aprensaun no detensaun kona-ba dokumentu nomós dadus hirak ne’ebé lolos”.

Prosesu kona-ba “dokumentu” ne’e- hanesan hatene ona-relasiona ho dokumentu hirak ne’ebé pertense ba Timor-Leste no prende tiha iha advogadu Bernard Colleary, ninia eskritóriu, iha Camberra (kapitál australiana), iha loron 3-dezembru-2013, hosi ekipa ajente ASIO (Organizasaun Australiana Serbisu Sekretu).

Materiál ne’e inklui mós “informasaun kompletu kona-ba atividade espionajen ne’ebé Austrália halo ba Timor-Leste, durante negosiasaun hosi Tratadu kona-ba Determinadu Ajuste Marítima iha Tasi Timór (DAMMT)".

"Austrália fó fila hikas dokumentu hothotu no agora Timor-Leste bele hapara hikas suspensaun no avansa ho prosesu arbitrajen, atu nune’e Tribunál desidi karik saida maka Timor-Leste reklama kona-ba akordu refere lós duni ka la’e, dehan bainhira primeiru ministru Rui Maria de Araújo, fi’ar katak rezultadu ne’ebé mosu sei fó di’ak ba Timór, tanba “má-fé” hosi Austrália.

Austrália sente "triste" tanba Dili loke hikas kazu ne’e iha Tribunál Permanente Arbitrajen, Haia.

Prokuradór jerál Austrália, George Brandis, haktuir hikas katak parte rua konkorda ona atu lahalo hikas negosiasaun kona-ba fronteira maritima bainhira akordu ne’ebé iha ladauk vigora, no hatutan tan katak “Austrália kontinua kompromete ho akordu refere no halo ligasaun ho faktu Timor-Leste nian ne’ebé tenta atu loke hikas” prosesu ne’e.

SAPO TL ho Lusa      

Sem comentários: