domingo, 22 de maio de 2016

Mortalidade infantíl, tuberkuloze no malária hanesan mós prinsipál problema iha Timor-Leste - OMS


Mortalidade maternu-infantíl, tuberkuloze no malária hanesan mós prinsipál problema saúde iha Timor-Leste, masi iha buat balun la’o di’ak iha tinan hirak ikus ne’e, tuir relatóriu estatístiku anuál Organizasaun Mundiál Saúde nian.

Estudu ne’ebé divulga horisehik, analiza dadus estatístiku resente liu iha kritériu no aspetu balun hosi kondisaun vida no saúde populasaun mundiál nian.

Estudu ne’e agrupa nasaun sira iha mundu tuir kritériu divizaun rejionál OMS nian: Áfrika, Amérika, Europa, Mediterráneu Orientál, Pasífiku Osidentál, Sudeste Aziátiku, koloka iha grupu Timor-Leste Bangladesh, Butão, Koreia Súl, India, Indonézia, Maldivas, Birmánia, Nepal, Sri Lanka no Tailándia.

Iha kazu Timor-Leste nian, OMS aponta esperansa vida tinan 68,3 (66,6 ba mane no 70,1 ba feto), ida ne’ebé mós ki’ik liu iha rejiaun no dook tebes hosi esperansa média vida iha mundu ne’ebé atualmente tinan 71,4.

Estudu aprezenta mós índise dezigualdade iha kestaun reprodutiva, materna, neonatál no saúde infantil ne’ebé sukat asesu sira ne’ebé kiak liu relasiona ho média nasionál.

Valór 100 signifika igualdade totál no bainhira ki’ik liu valór boot liu dezigualdade, no iha Timor-Leste nível dezigualdade hamutuk 76, ki’ik liu daruak hafoin Índia.

Taxa mortalidade materna hamutuk 215 por rihun 100 (aas liu daruak iha Sudeste Aziátiku), hosi mortalidade labarik ho menus hosi tinan lima hamutuk 52,6 por rihun (ne’ebé aas liu iha rejiaun) no mortalidade neonatál hamutuk 22,3 por 1.000.

Hosi sira ne’ebé moris iha nasaun 29% de’it- tuir kritériu OMS nian- akompaña hosi profisionál kualifikadu saúde nian, valór ki’ik liu iha rejiaun.

Insidénsia tuberkuloze iha nasaun partikularmente aas ho kazu 498 por rihun 100 (hanesan 5.º valór aas liu iha mundu) no insidénsia malária, maski tun iha tinan hirak ikus ne’e, kontinua hamutuk 89.7 por abitante rihun (aas liu iha rejiaun) ho labarik besik 77% simu vasina hepatite doze tolu (piór valór iha rejiaun).

Dadus OMS konfirma mós taxa suisídiu hamutuk 5.4 por rihun 100 (3.º valór ki’ik liu), konsumu álkool hamutuk liutru 1.2 per kapita ba sira ho idade 15 (6.º iha 11), no taxa mortalidade tanba asidente viasaun hamutuk 38.3 por rihun 100 (iha metade tabela rejionál).

Iha nível saúde reprodutiva, iha de’it 38,3% hosi feto sira iha idade reprodutiva kaben-nai’n ka iha relasaun estável mak hetan asesu ba sistema planeamentu familiár ka métodu modernu kontrasesaun, valór ne’ebé ki’ik liu iha rejiaun hotu, no taxa moris entre adolesente hamutuk 50 por rihun.

Iha ámbitu análize seluk kona-ba kondisaun vida, OMS rejista taxa mortalidade tanba poluisaun atmosférika ka ambientál hamutuk 89,6 por rihun 100, no hamutuk 10,3 por rihun 100 tanba servisu bee inadekuadu.

41% de’it hosi populasaun mak uza saneamentu di’ak no menus hosi 5% uza kombustível moos.

Prevalénsia estatura badak no todan ki’ik entre labarik sira menus hosi tinan lima respetivamente hamutuk 50,2% no 11%, ho 1,5% hosi labarik sira ne’ebé rejista todan liu.

Timor-Leste konta ho profisionál saúde 11,9 hosi kada abitante rihun 10 no rejista mortalidade tanba ema oho hamutuk 4 por rihun 100.

SAPO TL ho Lusa – Foto: Tiago Franco

Sem comentários: